Çanakkale Ankara Kültür ve Dayanışma Derneği Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Ali Atay ve yönetim Kurulu üyesi Doktor M. Naili Özer Boğaz TV ekranlarında canlı olarak yayınlanan Güncel programının konuğu oldular.
Programda 18 Mart Şehitleri Anma ve Çanakkale Deniz Zaferinin 107. Yıldönümünde derneğin Ankara’da ne gibi çalışmalar yaptığını aktaran Dernek Başkanı Mehmet Ali Atay, “Çanakkale’yi Ankara’da temsil etmek konusundaki çalışmalarımız devam ediyor. Bu sene 18 Mart’ta aynı zamanda 1915 Çanakkale Boğaz Köprüsünün de açılması nedeni ile tüm ilginin orada olacağını düşünerek bu sene dernek olarak 18 Mart programımızı 19 Mayıs Haftası’na kaydırdık. Programımızın sloganı da “Çanakkale Savaşlarında Kurtuluş Mesaisi” 19 Mayıs haftasında bundan önceki etkinliklerimizi gerçekleştirdiğimiz AVM’ de hafta boyunca etkinlikler gerçekleştireceğiz. Bu etkinliklerde Çanakkale’mizin tarihi ve doğa güzelliklerinin tanıtımını yapacağız. Çanakkale türküsü üzerine yaklaşık iki yıldır bir çalışma yürütüyoruz. Bu çalışmaları yürüten isim dernek üyemiz ve aynı zamanda Lapsekili olan Ziraat Yüksel Mühendisi Doktor Naili Özer’dir. Çanakkale Türküsü’nün ifade edildiği gibi Kastamonu yöresine ait bir türkü olmadığını türkünün çok değişik dörtlükler ile söylendiğini Nailli Özer tarafından yapılan araştırmada ortaya çıktığını gördük. Çanakkale destanının türküleştirilmiş halinin bir Kastamonu türküsü olarak lanse edilmesi bizleri rahatsız etmişti ve bunun üzerine dernek olarak gerçekleştirdiğimiz araştırmanın sonucunda “Çanakkale Türküsü‘nün bir Çanakkale Türküsü olduğu ortaya çıkmıştır” dedi.
ÇANAKKALE SAVAŞLARINDA ŞEHİT SAYIMIZ 57 BİN 263’ TÜR
Çanakkale Ankara Kültür ve Dayanışma Derneği Yönetim Kurulu üyesi Doktor M. Naili Özer canlı yayında yaptığı sunumda adeta Çanakkale Türküsünün tarihi yolculuğunu anlattı. Sunumu öncesinde Çanakkale savaşlarında, hep bildiğimiz ve Gelibolu yarımadasında rehberlerinde ifade ettiği 253 bin şehidin olmadığı da yaptığı araştırmalarda açıkça görüldüğün ifade ederek “ Çanakkale Savaşlarında hep 23 bin şehidimizin olduğu ifade edilir. Ancak benim yaptığı ve güvenilir kaynaklardan edindiğim bilgilere göre Çanakkale savaşlarına katılan asker sayımız 255 Bin 700 civarında. 5 Bin 200 civarında subayımız var. Şehit sayımız ise 57 Bin 263. niye bu bilgiyi verdik? Savaşa 260 bine yakın askerimiz katılmış ve savaşta bu askerlerimizden 58 bine yakını şehit olmuştur. Bu savaşta sağ kalanlar ki bu sayı yaklaşık olarak 200 bin. 200 bin askerimiz savaştan sonra evlerine dönmüş memleketlerine gitmiştir. Bu savaşa katılarak savaş sonrasında memleketlerin dönen askerlerimiz büyük olasılıkla memleketlerine Çanakkale Türküsünü de götürmüşler. Çanakkale Türküsünün gerçek kaynağı Çanakkale ve Çanakkale savaşından geliyor” dedi.
“ÇANAKKALE TÜRKÜSÜ BİRÇOK DEĞİŞİK DÖRTLÜĞÜN DEĞİŞMESİ İLE YILLARDA SÖYLENMİŞ”
Özer, Çanakkale Türküsünün araştırması sırasında elde ettiği bilgi ve bulguları da paylaştı. Özer, Çanakkale Türküsünün bir Kastamonu yöresi türküsü olması ile ilgili konunun 1950’li yıllarda başladığını ifade ederek “ Çanakkale Türküsünün bir Kastamonu Yöresi türküsü olduğu ile ilgili durum radyo yayınları ile 1950’li yıllarda başlamış ve ilginçtir ki Çanakkale’de bu konu ile ilgili bir itirazında olmadığını görüyoruz o dönemde. Bu durum 1973 yılına kadarda bu şekilde devam etmiş. Muzaffer Sarısözen’in 1952 yılında türkümüzün bildiğimiz notalarını yayınladığını görüyoruz. Muzaffer Sarısözen’in bu tarihte yayınladığı güfte var. bu güftede 4 beyit verilmiş. Nakaratlarda da “Offf Sağolsun Anam” var. Bu nakaratlar türkümüzün hiçbir yerinde yok şuan. Bu nakarat biliyoruz ki “ Off Gençliğin Eyvah” ’ tır. Araştırmam sırasında Çanakkale türküsünün, TRT Müzik Dairesi Yayınları Türk Halk Müziği Repertuvarı’nda 461 sıra numarasıyla yer aldığını, . Eserin notasının 22.11.1973 tarihinde Repertuvar Kurulu tarafından kabul edildiğini ve ‘’Çanakkale İçinde‘’ başlığı ile yayımlandığını gördüm. Türkünün yöresi ise Yöresi Kastamonu, kaynak kişi ise İhsan OZANOĞLU ve derleyen Muzaffer Sarısözen olduğu görülüyor. Türkünün yöresi Kastamonu ama türkü Çanakkale türküsü yani Çanakkale savaşlarını anlatan bir türkü. Bu belgede türkünün Kastamonu’dan derlendiği belirtiliyor.
ÇANAKKALE TÜRKÜSÜNDE ÖNEMLİ İSİM İHSAN OZANOĞLU
Özer açıklamasının devamın da şunları söyledi: “Çanakkale Türküsü’nde İhsan Ozanoğlu çok önemli. İhsan Ozanoğlu’nun 1982’de Musiki Mecmuası’nda yayımlanan yazısına göre: Sarısözen, Çanakkale Zaferi’nin 30. yıldönümü dolayısıyla kaynağını bulamadığı Çanakkale Türküsü için Ozanoğlu’na telefon etmiş, O da, türküyü Kastamonu’nun Varencik köyünden Rüveyde Hanım’dan derleyip notaya almış ve Sarısözen’e postalamıştır. Ozanoğlu ile Sarısözen, nota ve güftenin posta ile zamanında ulaşamayacağını fark edip, çareyi telefon ile görüşmekte bulmuştur.Daha sonra Ozanoğlu, “Sazımı aldım göğsüme. Kabinde mikrofon başında hem çaldım hem de notasını dikte ettim. O gece benim verdiğime benzer şekilde çaldılar. Lakin 20-25 senedir yayımlarken; ‘Çanakkale Türküsü, İhsan Ozanoğlu’dan alınmıştır.’ diyemezler” demiştir. Kültür ve Tur.Bk.lığı Milli Folklör Daire Bşk. olan Kastamonulu Nail TAN ile yaptığı bir görüşmedeyse, türküyü Çanakkale’de savaşmış Küreli bir askerden öğrendiğini söylemiştir.
“ÇANAKKALEDE OKUYAN ÖĞRENCİ ANNESİNE YAZDIĞI MEKTUPTA ÇANAKKALE TÜRKÜSÜNDEN BAHSEDİYOR”
Özer açıklamasında, Çanakkale türküsünün gerçeklerini de açıklayarak, “Türküler, halkların sosyal yapıları, yaşamları ve duygularına dair birçok bilginin bugünkü nesillere aktarılmasında büyük rol oynamaktadır. 1950’li yıllarda Kastamonu’da bulunup, derlendiği gerekçesiyle “Kastamonu Türküsü” diye anılan Çanakkale Türküsü hakkındaki gerçeklik nedir? O yıllarda ve öncesinde türkü başka yerlerde söylenmiş midir? Yazılı belgeler var mıdır? Konu ile ilgili bulabildiğimiz kaynaklara göz atalım. Çanakkale Türküsü ile ilgili elimizdeki en eski kaynak bir mektup. Bu mektup lise bir öğrencisi olan Seyfullah Nutku’nun annesine yazdığı mektup. Mektupta şu cümleler yer alıyor. “ Sevgili Anneciğim, Canımıza tak diyen iki yıllık gurbet hayatından artık kurtuluyoruz. Sana ve aileme kavuşacağım için seviniyorum. Mektebimizi alıyorlar, hastane olacakmış, bizi de İstanbul’daki mekteplere dağıtacaklarmış. Hocalarımızın çoğu da askerlik hizmetine gidiyor, büyük sınıflar da gönüllü yazılacaklarmış. Bugün Türkçe hocamız sınıfa geldi, ama çok kalmadı, bize veda etti. Bize; “Zamanı gelince cephede yapılacak vatan hizmetinin mektepte yapılan hizmetten daha kutsi olduğunu” söyledi. Birkaç günden beri Çanakkale sokaklarından askerler geçiyor. “Çanakkale içinde Aynalıçarşı, Anne ben gidiyorum düşmana karşı” türküsünü söylüyorlar. At üstünde zabitler, top arabaları, mekkare ve deve kervanları sokağımızı doldurdu. Harp olacakmış. İngiliz ve Fransız harp filoları boğazın dışında dolaşıyormuş. Buraları bombardıman edeceklermiş. Bu bombardımanı görmek isterdim, ama yakında Çanakkale’den ayrılacağız. Ama size kavuşacağım ben. Beybabamın, sizin ellerinizi öper kardeşlerime selam ederim. Bu mektupta Çanakkale sokaklarından geçen askerlerin “Çanakkale içinde Aynalıçarşı, Anne ben gidiyorum düşmana karşı” türküsünün söylendiği ifade ediliyor. Demek ki o tarihte Çanakkale türküsü var. 29 Eylül 1914 tarihli bu mektup, Emrullah Nutku’nun Bu önemli kaynak olan mektup “Denizci Gözüyle Çanakkale Şanlı Tarihine Bir Bakış” adlı kitabında yer alıyor. . Mektubu yazan Seyfullah, 1903 doğumlu olup savaş arifesinde Çanakkale Sultanisi (lisesi) birinci sınıf öğrencisidir ve yazarın kardeşi.
ÇANAKKALE SAVAŞLARINDA TEKRAR CANLANAN BİR ESKİ BİR TÜRKÜ
Çanakkale Türküsü araştırmaları sırasında çok ilginç bilgilere de ulaştığını anlatan Özer “Mahmut Ragıp Kösemihal, 1935 yılında Musiki Mecmuasın’da, bu türkünün Çanakkale Savaşları sırasında yeniden canlandığı ve zamana uygun mısraların araya katıldığı, hatta Vahit Lütfi Bey’in bu türkünün 1. Dünya Savaşı’ndan çok önce söylendiğini kendisine anlattığını ifade eder. Çanakkale Türküsü ile ilgili bir başka bulguda Şamlı Selim tarafından 1915 yılında yayımlanan Risale-i Musikiyye isimli dergide Çanakkale Marşının Darülhan’ın Keman Öğretmeni Kemani Kevser Hanım tarafından bestelendiği ve marşın ikişer mısralı on iki bentten oluştuğu belirtilmiştir. Burada Çanakkale türküsünün bir anonim türkü değil marş olduğu ifade edilmiştir. Ayrıca Kosovalı Dr. İrfan Morina, Üçüncü Uluslararası Türk Folklor Kongresinde sunduğu söyleşisinde, türkünün, Arnavutça ve Boşnakça olarak, uzun yıllardan beri söylenegeldiğini bildirmektedir. O dönemde Kültür Bakanlığı, Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğü tarafından 67 ili kapsayan anket çalışmasında, İstanbul/Üsküdar’da 1936 yılında doldurulan anket fişinde Çanakkale Türküsü'nün iki beyiti yer almıştır. Türküyü söyleyenin adı Abdullah, yaşı ise 56’dır. Mütekait olan kaynak kişinin, çaldığı çalgı ile ilgili kısım boş bırakılmıştır. Eseri Üsküdar’da, genel savaş sıralarında öğrendiği ifade ediliyor. Bir başka bilgide ise 1966 yılında askeri marşların toplandığı bir antolojide, Ethem Ruhi Üngör’ün “Türk Marşları” adlı kitabında yayımlanan “Çanakkale Marşı”nın nota ve sözlerinin, Eyüplü Destancı Mustafa Şükrü Efendinin 1917-1918 yıllarında bastırıp 30 paraya sattığı Çanakkale Destanı’ndaki ile aynı olduğu görülür.
YABANCI SANATCILARDA ÇANAKKALE TÜRKÜSÜNÜ DERLEMİŞ
Özer açıklamasında “Çanakkale türküsü” ‘ nun yabancı sanatçılar atarfındanda erlendiğin dikkat çekerek 1917-1918 yıllarında Çanakkale savaşlarında bulunan bir alman subayı olan ve aynı zamanda derlemeci olan Willi Heffening tarafındanda derlendiğine dikkat çekerek “ Tam dört değişik ‘Çanakkale Türküsü’ derleyen ve 1917-1918 yıllarında Türkiye’yi gezen Alman derlemeci Willi Heffening ise, Çanakkale türküsünün kaynağı olarak Eskişehirli Ahmet oğlu Cemalettin, Memleketi bilinmeyen Mehmet adında bir kişi, Konya Beyşehirli Yusuf oğlu Mehmet ve Erzurumlu Mustafa Onbaşı’yı kaynak gösterir.” dedi.
ÇOMÜ ÖĞRETİM ÜYESİ ÇANAKKALE TÜRKÜSÜ ÇANAKKALEYE AİT DEMİŞ
Özer, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi (ÇOMÜ) Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ali Osman Öztürk, yaptığı açıklamada Çanakkale Türküsnün bir Çanakkale Türküsü olduğunu belirtiğini ifade ederek “Konuya ilişkin olarak Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi (ÇOMÜ) Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ali Osman Öztürk, yaptığı açıklamada “Türkü, Çanakkale Savaşları'nda yeniden canlanmış anonim bir (ağıt) türküdür. Bir türkü derlendiği yöreye ait olmak zorunda değildir. Ancak ‘Çanakkale Türkü’sünün Çanakkale'de derlendiği ve söylendiğini gösteren pek çok kaynak vardır. Sonuç olarak türkü, yalnızca Çanakkale Savaşları ile ilgili olduğu için değil, her yönüyle Çanakkale'ye aittir.” demiştir.” ifadelerine yer verdi.
ÇANAKKALE TÜRKÜSÜ İLE İLGİLİ EN ÖNEMLİ ARAŞTIRMA ERAY CÖMERT’E AİT ARAŞTIRMADIR
Özer Çanakkale Türküsü ile ilgili en önemi araştırmanın İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ), Türk Müziği Anabilim dalı öğrencisi Eray Cömert’in “KÜLTÜRLERARASI ETKİLEŞİM SÜRECİNDE TARİHİ KİMLİĞİ İLE ÇANAKKALE TÜRKÜSÜ VE VARYANTLARI ÜZERİNE ANALİTİK BİR BAKIŞ “adlı Haziran 2011 tarihli yüksek lisans tezi ile yapıldığını ifade ederek “İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ), Türk Müziği Anabilim dalı öğrencisi Eray Cömert’in Haziran 2011 tarihli yüksek lisans tezinde, türkünün, güfteleriyle birlikte 40 adet nota, kaynak ve tarihleriyle sıralanmıştır. Muzaffer Sarısözen’in 1952 yılında TRT arşivine giren çalışmasından önceki tarihlerde bulunan pek çok kaynaktan on tanesini listeledik. Bu liste şu şekilde oluşmuştur. Şamlı SELİM, 1331(M:1915/16), “Risale-i Musukiyye” Kemani Kevser Hn., Karl HADANK, 1919, “Mitteilungendes Seminars Für Orientelische”, Willi HEFFENİNG, 1923, “Der Islam” Yöreler: Eskişehir, Konya, Erzurum, Marika PAPAGİKA, 1923, Colombia Plak No: E 5283 59818,, Kostas KARİPİS, 1933, “His Master’s Voice” Plak No: AO 2078, Mahmut Ragıp KÖSEMİHAL, 1935, “Türk Halk Müzikleri Kökeni Meselesi”, Kültür Bakanlığı, 1936, “Anket Fişi” İstanbul, Üsküdar, Mustafa SALMAN, 1937, “Öz Ses ve Zevk Kaynaklarımız” Yöre Denizli, Gus GADİNİS, 1940, Colombia Plak No:72 10 F CO 28952, Bedri AKALIN, 1945, “Köy Enstitüleri Müzik Eğitimi Kılavuzu”
TÜRKÜNÜN EN ESKİ SESLİ KAYNAĞI MARİKA PAPAGİKA’A AİT
Özer Çanakkale türküsünün en eski sesli kaynağının Marika Papagika’ ya ait olduğununda altını çizerek “Muzaffer Sarısözen’in 1952 yılında TRT arşivine giren çalışmasından önceki tarihlerde bulunan pek çok kaynaktan on tanesini listelemiştik bu listenin 4. sırakaki kaynak, arzu edenlerin internette “Marika Papagika Çanakkale kanto”(https://www.youtube.com/watch?v=kpCPmsSHaHg) yazarak kolayca bulup dinleyebileceği bir plaktır. Türküyü söyleyen Marika Papagika, 1890 yılında Kos'ta dünyaya geldi. 1915'te ABD'ye göçtü, ve 1923’te Çanakkale türküsünü plak yaptı. Bu kayıt Çanakkale Türküsü'nün en eski sesli kaynağı olma özelliğini taşır.” dedi.
TÜRKÜLER BİR YERDEN ÇIKAR VE DAĞILIR
Özer açıklamasının son bölümünde şunları söyledi.” Biz Çanakkaleliler olarak hiçbir zaman “ Ordunun Dereleri” “Niksarın Fidanları” türkülerine sahip çıkmamışızdır. Şimdiye kadar Çanakkale Türküsü ile ilgili 1950 yılı öncesinde bulduğumuz kaynaklarda birçok il de bir çok yörede türkünün derlendiğini görüyoruz. Ama Çanakkale türküsü bir Konya Türküsüdür bir Kerkük Türküsüdür diye Çanakkale Türküsüne sahip çıkmamıştır. Bu konuda sadece türkünün bir Kastamonu türküsü olduğuna yönelik durum var. Türküler, gittiği her bölgede bazı değişiklere uğrar. Bu nedenle her zaman olduğu gibi türkülere birçok bölgede sahip çıkılabilir. Bazı türkülerin çıkış yerleri bilinir. Bu türküler genellikle tarihi olaylarla örtüşen türkülerdir. Şu ana kadar verilen bilgiler ışığında, bu türkünün çıkış noktası ve yeri kesinlikle Çanakkale’dir. Kısaca, Merhum Sanatçı Muzaffer Sarısözen’in derlemesi dışında tüm kaynak ve beyanlar, Çanakkale Türküsü’nün Çanakkale’ye ait olduğunu göstermektedir” dedi.
Ogün İnal