Tüm Dünyada Coronavirüs vaka sayılarında artışlar gözlenirken vaka sayılarının birden yükseldiği ülkelerden biride Türkiye oldu. Ülkemizde de hızlı vaka artışlarının görülmesi endişeye neden oldu. Sağlık Bakanlığının “covid19.saglık.gov.tr” internet adresindeki “ Türkiye Haftalık Covid-19 Tablosu” 04 – 10 Temmuz 2022 verilerine göre, Türkiye’de Covi -19 vaka sayısı 117.095 vefat sayısı 31 olarak gerçekleşti. Vaka sayısının artması endişeleri de beraberinde getirirken vaka artışı ile birlikte Covit-19 hatırlatıcı aşıları da yapılmaya başlandı. Çanakkale Türkiye genelinde %86’lik oranla aşılamada Türkiye’de 6. Sırada bulunuyor.
GÜNEŞ, ÖNLEMLER VE VARYANTLAR ÜZERİNDEN GELİNEN SON DURUMU DEĞERLENDİRDİ
Çanakkale Tabip Odası Başkanı Doktor Ayşe Güneş vaka artışları ile ilgili yaptığı değerlendirmede şunları söyledi. “Covid-19 Pandemisi son durumu ile ilgili Sağlık Bakanlığı Covid-19 haftalık verilerine göre Mayıs sonu Haziran başı itibariyle bildirilen vaka sayısı 7500 civarında iken 4-10 Temmuz haftasında 117.095 vaka saptandığı bildirdi. Yani Haziran başı itibariyle vaka artışının istikrarlı bir şekilde sürdüğünü, vakaların bir önceki haftaya göre 2.1 kat, 2 hafta öncesine göre 4.4 kat, 1 ay öncesine göre ise 15 katına çıkmış durumda olduğunu bu verilerden anlayabiliyoruz. Haftalık ölüm sayılarının da 2 hafta öncesine göre yaklaşık 2 katına çıkarak 31' e yükseldiği bildirilmiştir. Dünya Sağlık Örgütünün 27 Haziran 3 Temmuz durum raporuna göre de vaka sayılarındaki yükseliş Pandeminin sürdüğünü gösteriyor. TTB - Uzmanlık Dernekleri Eşgüdüm Kurulu ( UDEK) tarafından yeni bir dalganın hızlı tırmanma dönemine girdiğimiz düşünülüyor. Vaka sayılarındaki artışın henüz ölüm sayısına yansımamış olması, hastalığın hafif belirtilerle atlatıldığı veya Pandeminin bittiği zannı ile hareket etmenin ne kadar sakıncalı olabileceğini unutmamak gerekir. Ayrıca Covid-19 enfeksiyonunun ölümle sonuçlanmasa da bazı kişilerde uzun dönem komplikasyonlar olarak tanımlanan hasarlar meydana getirebildiği gözardı edilmemelidir.
GEREKLİ ÖNLEMLER ALINMADI VİRÜS VARYANLATLARI ETKİLİ OLUYOR
Vaka sayılarının neden artığı konusundaki görüşlerini de paylaşan Güneş, “Vaka sayılarının artmasında Dünya genelinde ülkelerin bağışıklama oran farklılıkları, aşılara erişmede eşitsizliğin olması, gerekli salgın hastalık önlemlerinin alınmaması veya erken bırakılması kaynaklı virüsün yayılmaya devam etmesi ve mutasyona uğrayarak varyantlar ile varlığını sürdürmesi sorumlu tutulmaktadır. Ülkemizde saptanan vakalarda hangi varyantın baskın olduğuna dair yakın zamanda bir veri henüz yayınlanmadı. En son 30 Mayıs -13 Haziran döneminde 85 sekanslama yapılarak Omnicorn alt tipleri olan 70'inde BA2, 12'sinde BA5 varyantı tespit edildiği bildirmişti. Dünya genelinde de BA5 varyantı oran artışı bir haftada %37' den %52'ye yükseldiği bildirilmişti. Şu anki vaka tırmanışında Omnicorn BA4/5 alt varyantı sorumlu görülmektedir. Bu yeni alt varyantın klinik özellikleri henüz tüm yönleriyle bilinmemektedir. Ancak diğer Omnicorn alt varyantları gibi daha hafif enfeksiyon belirtilerine neden olabileceği yanında daha hızlı bulaşma, geçirilerek edinilen veya aşı ile sağlanan bağışıklıktan kaçabilme özellikleri nedeniyle daha fazla kişiyi etkileme ihtimali olduğu düşünülmektedir. 1 Ocak 2022-1 Nisan 2022 tarihleri arasında ülkemizde etkili olan Omnicorn BA1 alt varyantının hafif belirtilerle seyrettiği gözlemlense de sonuçta bu 3 ay içinde 15.000 kişinin ölümüne neden olduğu da bildirilmiştir.” ifadelerine yer verdi.
PANDEMİ DÖNEMİNDEKİ TEDBİRLERE GERİ DÖNÜLMESİ ÖNERİLİYOR EDİLİYOR
Ülkemizdeki hızla vaka artışlarının ardından adeta kâbus geri döndü ifadelerinin kullanılmaya başlandığını ifade eden Güneş tek yolun gerekli önlemlerin alınması ve kişisel tedbirlerin uygulanması olduğunu belirterek “Vaka sayılarındaki artışın önüne geçmek, hastaneye yatış gerektiren ağır hastalık ve ölümlerden kaçınmak için şu zamana kadar edindiğimiz tecrübeler ve bilgi birikimi doğrultusunda risk gruplarının aşılanması, hatırlatma dozlarının tamamlanması öncelikli olarak sağlanmalıdır. Ancak varyantlarda meydana gelen mutasyonlar nedeniyle özellikle sonbahar ve kış dönemi salgın önlemleri için mevcut aşılara kritik antijenlerin eklenmesi de gündeme getiriliyor. Toplumda hastalığın yayılımını engellemek için daha önce uygulanan kapalı alanlarda ve toplu taşıma araçlarında maske kullanım zorunluluğunun yanı sıra kapalı mekânların havalandırılmasını sağlayacak önlem ve düzenlemelerin hayata geçirilmesi ve pozitiflik saptananların veya temaslıların etkili izolasyonu için HES kodu uygulamasının hızla geri getirilmesi önerilmektedir.” ifadelerine yer verdik.
HATIRLATMA DOZU İLE İLGİLİ ÖNERİLER MUTLAKA DİKKATE ALINMALI
Ülkemizdeki hızla vaka artışlarının ardından hatırlatma dozu aşılarına başlanmasını da değerlendiren Güneş, sağlık bakanlığının 50 yaş ve üzeri vatandaşların son aşılamanın üzerinden altı ay geçmesi durumunda hatırlatıcı doz olunması gerektiğini ifade ettiğini belirterek “Türkiye ve dünyada Covid-19 hastalarının sayısı hızla artarken Sağlık Bakanlığı 50 yaş üstü ve risk grubundakilerin son aşılarının üzerinden altı ay geçmişse hatırlatma dozu yaptırmaları gerektiğini belirtti. Bu gruptakilere MHRS aşı randevuları açıldı. TTB Uzmanlık Dernekleri Eşgüdüm Kurulu (UDEK) ve UDEK üyesi dernekler, KLİMİK tarafından hazırlanan ve ortaklaştırılan görüşlere göre hatırlatıcı dozlarla ilgili önerileri dikkate almak gerekiyor. Hatırlatıcı önerilere şunlar. Hiç aşılanmamış kişilerin bir ay arayla iki doz BioNTech olduktan en erken 3 ay sonra 3. doz BioNTech aşılarını olmaları önerilir. Hiç aşılanmamış kişilere mRNA aşısı yapıl(a)madığı durumda* Sinovac aşısı ile üç doz (0, 1 ve 4. aylarda) aşılamanın ardından en erken 3 ay sonra hatırlatma dozunu (yapılabiliyorsa BioNTech aşısı ile) olmaları önerilir. Çeşitli nedenlerle primer aşı şeması (Sinovac için 0,1, 4. aylarda 3 doz, BioNTech için bir ay arayla iki doz) yarım kalan kişilerin aşılamalarına kaldıkları yerden devam edilmesi, hatırlatma dozlarının primer şemanın tamamlanmasından en erken 3 ay sonra yapılması önerilir. İki doz BioNTech aşısı olmuş kişilerin 2. dozdan en erken 3 ay sonra hatırlatma dozunu olmaları önerilir. Üç doz Sinovac aşısı olmuş kişilerin son dozdan en erken 3 ay sonra hatırlatma dozlarını (tercihen BioNTech aşısı ile) olmaları önerilir. İki doz Sinovac ardından bir doz BioNTech aşısı olanların, son aşıdan en erken 3 ay sonra ikinci doz BioNTech aşılarını olmaları önerilir. İki doz Sinovac ardından iki doz BioNTech aşısı (toplam 4 doz aşı) olanlar içerisinde 50 yaşın üzerinde olanlar, hastalık veya ilaca bağlı bağışıklık yetersizliği olanlar, altta yatan ciddi hastalığı (diyaliz uygulananlar, kalp yetmezliği, ileri AC yetmezliği ve siroz) bulunanlar ve yüksek miktarda virusla karşılaşma riski olan kişiler (sağlık çalışanları) hatırlatma dozunu, son aşıdan en erken 3 ay sonradan itibaren olabilirler. Bu gruplar dışında kalan kişilerde aşıların ağır hastalık ve ölümden koruyucu etkisi devam ettiğinden hatırlatma dozunu olmalarına şimdiki bilgilere göre gerek yoktur. Öneriler, yeni veriler ışığında değerlendirilmelidir. Daha önce üç doz BioNTech aşısı olanlar içerisinde 50 yaşın üzerinde olanlar, hastalık veya ilaca bağlı bağışıklık yetersizliği olanlar, altta yatan ciddi hastalığı (diyaliz uygulananlar, kalp yetmezliği, ileri AC yetmezliği ve siroz) bulunanlar ve yüksek miktarda virusla karşılaşma riski olan kişiler (sağlık çalışanları) hatırlatma dozunu, son aşıdan en erken 3 ay sonradan itibaren olabilirler. Bu gruplar dışında kalan kişilerde aşıların ağır hastalık ve ölümden koruyucu etkisi devam ettiğinden hatırlatma dozunu olmalarına şimdiki bilgilere göre gerek yoktur. Öneriler, yeni veriler ışığında değerlendirilmelidir.
Daha önce üç doz BioNTech aşısı olanlar içerisinde 50 yaşın üzerinde olanlar, hastalık veya ilaca bağlı bağışıklık yetersizliği olanlar, altta yatan ciddi hastalığı (diyaliz uygulananlar, kalp yetmezliği, ileri AC yetmezliği ve siroz) bulunanlar ve yüksek miktarda virusla karşılaşma riski olan kişiler (sağlık çalışanları) hatırlatma dozunu, son aşıdan en erken 3 ay sonradan itibaren olabilirler. Bu gruplar dışında kalan kişilerde aşıların ağır hastalık ve ölümden koruyucu etkisi devam ettiğinden hatırlatma dozunu olmalarına şimdiki bilgilere göre gerek yoktur. Öneriler, yeni veriler ışığında değerlendirilmelidir. Önceki varyantlarla (ülkemiz için 1 Ocak 2022 öncesinde) hastalık geçirdikten sonra bir doz BioNTech olmuş kişilere, Omikrona ve diğer varyantlara karşı uzun süre korundukları için, şimdiki bilgilere göre ek hatırlatma dozuna gerek yoktur. Yeni veriler ışığında değerlendirilmelidir. Önceki varyantlarla (ülkemiz için 1 Ocak 2022 öncesinde) hastalık geçirdikten sonra bir doz Sinovac olanların, son Sinovac’tan 3 ay sonra (tercihen BioNTech ile) bir hatırlatma dozu olmaları önerilir. İki doz BioNTech olmasına rağmen herhangi bir varyantla hastalık geçirmiş olan kişilerin hastalıktan 6 ay sonra bir doz BioNTech aşısı olmaları önerilir. Böylelikle aşı sonrasında Omikrona karşı en az 6 ay yeterli koruma sağlanacaktır. Bu kişilerin yeni bir varyant çıkmadığı sürece hatırlatma dozu olmalarına şimdiki bilgilere göre gerek yoktur. Altıncı ayın sonunda yeni veriler ışığında değerlendirilmelidir. Aşı şeması tamamlanmadan veya hiç aşılanmadan önceki varyantlarla (ülkemiz için 1 Ocak 2022 öncesinde) hastalık geçirmiş olan kişilerin, hastalıktan en erken 3 ay sonra (tercihen 6. Ayda) tek doz BioNTech aşısı olmaları, mRNA aşısı yapıl(a)madığı durumda* iki doz Sinovac aşısı ile (0 ve 1. aylarda) aşılanmaları önerilir. Aşı şeması tamamlanmadan veya hiç aşılanmadan Omikron ile (ülkemiz için 1 Ocak 2022 sonrasında) hastalık geçirmiş olan kişilerin (Delta varyantına yeterli bağışıklıkları olmayacağı için) hastalıktan 3 ay sonra başlamak üzere 1 ay arayla iki doz BioNTech aşısı olmaları önerilir. mRNA aşısı yapıl(a)madığı durumda* Sinovac aşısı ile üç doz (0, 1 ve 4. aylarda) aşılanmaları önerilir. İki doz Sinovac ardından 2 doz BioNTech aşısı veya 3 doz BioNTech aşısı veya 4 doz BioNTech aşısı uygulandıktan sonra COVID-19 geçirmiş kişilere hatırlatma dozu yapılmasına eldeki verilere göre gerek yoktur. Bağışıklık yetmezliği olan kişilerin inaktif aşı yerine mRNA aşıları ile aşılanmaları önerilir. Bu kişiler 1 ay arayla 3 dozdan (BioNTech) oluşan primer aşı şemasını tamamladıktan 3 ay sonra birinci ek dozlarını (4. aşılarını) , bundan en az 4 ay sonra da ikinci ek dozlarını (5. aşılarını) olmalıdırlar. Bundan farklı şemalar uygulanmış ise ek dozların sayısı ve zamanlamasının belirlenmesi için İnfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji uzmanlarına başvurmaları önerilir. Özellikle >65 yaşta ve sağlık çalışanlarında, dört doz BioNTech veya iki doz SinoVac+3 doz BioNTech aşılamasından sonra, bağışıklık yetmezliği olmadığı sürece bir hatırlatma dozu daha yapılması veya yapılmaması konusunda öneri yapabilecek yeterli veri bulunmamaktadır. Bu kişilerde varyantları da içeren polivalan aşılarla ek dozların gerekliliği, etkinliği ve güvenilirliği konusunda çalışmalar devam etmektedir, bu çalışmaların sonuçlanmasından ve yeni içerikli aşıların üretilmesinden sonra, muhtemelen sonbaharda yeni öneriler yapılabilecektir. Ek olarak ülkemizde, aşılama şemalarına göre etkililik oranlarının açıklanması da daha akılcı kararların alınmasını sağlayacaktır. Ülkemizde gerek primer aşılaması, gerekse hatırlatma dozu/dozları yapılmış kişi sayısının yetersizliği göz önüne alındığında, bu grupların aşılanmasının sağlanması için kampanyalar düzenlenmesi ve Sağlık Bakanlığı’nın bu konuda özel çaba göstermesi, <12 yaş çocuklar için uygun aşıların sağlanarak aşılamanın başlanması, ek olarak maske kullanımı gibi aşı dışı önlemlerin de uygulamaya konulması yaşamakta olduğumuz son omikron dalgasında ölümlerin azaltılmasında en etkili önlem olacaktır. Aşılama kampanyalarında aşı randevularının aksaksız yürütülmesi, aşı sürekliliğinin ve diğer lojistik desteklerin sağlanmasının kritik önemi unutulmamalıdır. Ağır ruhsal hastalığı olanlarda kalp hastalığı, kronik akciğer hastalığı gibi ek hastalık oranlarının yüksek olması, bilişsel ve sosyal zorluklar nedeniyle aşıya erişimde dezavantajlı grup olmaları nedeniyle bu hastalarda eksik aşılamanın tamamlanması, hatırlatma dozunun yaptırılması teşvik edilmelidir.” ifadelerine yer verdi.
Ogün İnal