Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı’na bağlı olan Anadolu Hamidiye Tabyası’nın Çanakkale Boğazı’ndaki bölümünde büyük bir alanda deniz dolduruluyor. Kamyonlarla buraya getirilen büyük kayalar, kepçelerle denizin içine atılıyor. Büyük bir alanda denizin doldurulması ise tepki topluyor.
Çanakkale Savaşları’nda ilk şehitlerin verildiği yerlerin başında Barbaros Mahallesi’nde bulunan Anadolu Hamidiye Tabyası geliyor. Çanakkale için büyük önem taşıyan bu tabya, yıllarca atıl olarak bekletildi. Daha sonra burada bir çalışma yapıldı. Çalışma yapıldığı sırada, ağaçların kesildiği ve alanın betonlaştırıldığı iddiası ile gündeme gelmişti. O dönemde bölgede üzün süren proje çalışmalarından sonra tabya hizmete açıldı. Hizmete açılan tabyanın yönetimi Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı’na verildi.
Alan başkanlığına bağlı olan bu alanda şimdiye kadar yapıla etkinlikler de hep tartışma konusu oldu. Şehit kanaları ile sulanmış bu alanda düzenlenen konserlerin aleme dönüşmesi ve alkolün su gibi akması da eleştirilerin başında geliyor.
ÇANAKKALE BOĞAZI DOLDURULUYOR
Tabyada tartışma yaratacak yeni bir çalışma yapılıyor. Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı tarafından tabyanın boğaz tarafındaki kısmı dolduruluyor. Buraya kamyonlarla büyük kayalar getiriliyor. Getirilen kayalar geniş bir alanda denizin içine atılarak dolduruluyor. Tabyanın duvarından metrelerce ileriye kadar denizin içi dolduruluyor. Alan başkanlığı bu konuda bir açıklama yapmazken, buradaki çalışmanın Çanakkale Boğazı’na ve çevreye zarar verdiği belirtiliyor. Bu çalışma ile ilgili şimdiye kadar bir bilgi verilmeden hemen çalışma başlatılması ayrıca eleştiriliyor.
TABYA TARİHİ
Anadolu Hamidiye Tabyası, Sultan II. Abdülhamid döneminde birçok tabyanın yapımıyla ilgilenmiş olan Müşir Asaf Paşa tarafından 1892 yılında inşa edilmiş. Deniz kenarına yay formunda, Çanakkale Boğazı’na hâkim bir konumda topçu birlikleri için yaptırılmış. Toprağa yarı gömülü vaziyette bulunan tabya, hem düşmandan gizlenmek için hem de düşman atışlarının hızını düşürmek için oldukça kullanışlı. Anadolu Hamidiye Tabyası 10 bonet ve 9 top atış alanına sahip, Boğaz’ın en büyük tabyalarından birisidir. Tek katlı ve iki katlı olmak üzere farklı biçimde yan yana inşa edilen bonetlerin dış cephelerinde kesme taş, iç cephelerinde moloz taş ve örtülerde tuğla kullanılmıştır. Bonetlerin üzeri kalın toprak ile örtülmüştür. Büyüklüğü nedeniyle en büyük toplar bu tabyaya yerleştirilmiştir.
I. Dünya Savaşı başladığında Almanya yanında savaşa katılan Osmanlı Devleti, İngiltere, Fransa ve Rusya başta olmak üzere birçok devlet ile savaşmıştır. İstanbul’un işgal edilme endişesi, Çanakkale Boğazı tahkimatının güçlendirilmesi gerekliliğini mecbur kılmıştır. 2 Ağustos 1914 günü Harbiye Nezareti’nin seferberlik ilanı, Çanakkale Müstahkem Mevkii Başkanlığı’na ulaşmıştır. Seferberliğin ilan edilmesiyle birlikte âtıl kalmış tabyaların inşası, mayın ve silahlanmasının tertibi emri verilmiştir. Ayrıca Alman birlikleri de tahkimat için görevlendirilmiştir. Anadolu Hamidiye Tabyası diğer tabyalardan farklı olarak eğitim merkezi olmuştur. Alman askerler burada konuşlanmış ve Boğaz Harbi öncesinde top atış talimleri yapılmıştır. Binbaşı Wassidlo tarafından verilen eğitim ile askerlerimiz savaşa hazırlanmıştır.
Anadolu Hamidiye Tabyası, merkezi tahkimatın en güçlüsüydü. Savaştan önce yapılan yenilemeler ile bünyesinde 2’nci Ağır Topçu Tugayı, 3’ncü Ağır Topçu Alayı ve 1’inci Ağır Topçu Taburu’nun 2’nci, 3’üncü ve 4’üncü bataryaları bulunuyordu. 2’nci bataryada iki adet 355/35’lik top, 3’üncü bataryada 3 adet 240/35’lik top ve 4’üncü bataryada 4 adet 240/35’lik top ve ek olarak 3 adet 37 milimetrelik uçaksavar topları yer alıyordu.
Müttefik Filo, Çanakkale Boğazı’na ilk bombardımanı 3 Kasım 1914 tarihinde yapmıştır. Donanmanın Boğaz’ı geçebilmesi için öncelikle mayın ve tabyaların tahrip edilerek temizlenmesi gerekliydi. Müttefik Donanma komutanı Amiral Carden’in Çanakkale Boğazı’nı geçmek için hazırladığı plan, 11 Ocak 1915’te Savaş Konseyi tarafından onaylanmıştır. Planın birinci aşaması için ilk saldırı, 19 Şubat 1915 tarihinde yapılmıştır. 25 Şubat’a kadar zorlu hava koşulları nedeniyle bombardımana ara verilmiş, 25 Şubat tarihinde bir yandan mayınlar temizlenirken bir yandan tabyalar susturulmuştur. 5-6 Mart 1915 tarihinde Kilitbahir-Çanakkale mevkiinde bulunan merkez tabyalar hedef alınmıştır. Bu bombardıman sırasında Anadolu Hamidiye Tabyası isabet almış ancak büyük bir hasar kaydedilmemiştir. 13 Mart tarihine kadar merkez tabyalar bombalanmaya devam etmiştir.
Birleşik Filo, 18 Mart 1915 tarihinde iki hat üzerinde Boğaz’ın Anadolu ve Rumeli Yakasına saldırıya başlamıştı. 1’inci grupta Queen Elizabeth, Inflexible, Lord Nelson ve Agamemnon gemileri; Anadolu Hamidiye Tabyası, Rumeli Hamidiye Tabyası, Çimenlik ve Namazgâh Tabyalarını susturmakla görevlendirilmişti. Donanma bombardımana başlamasıyla birlikte 11.30 sularında Queen Elizabeth, Anadolu Hamidiye Tabyasına ateş açmıştır. Tabya şehir merkezinin hemen önünde bulunduğu için topların bir kısmı şehre isabet etmiş ve büyük bir yangın çıkarmıştır. 12.25’te Anadolu Hamidiye Tabyasına düşen bir mermi, kışlayı yakmıştır. 13.20’de Anadolu Hamidiye Tabyası, Bouvet zırhlısını hedef alarak ateş açmıştır. 2’nci Grup, 3’üncü Filonun yerini alırken Vangeance ve İrresistable gemileri, Anadolu Hamidiye Tabyasını top ateşine tutmuştur. Rumeli Hamidiye ve Namazgâh Tabyaları bir süreliğine susmuş fakat Anadolu Hamidiye Tabyası Irresistable’ı adeta abluka altına almıştır. Anadolu Hamidiye Tabyası’nın 18 Mart’ta düşman üzerine 355/35’lik 15 mermi, 240/35’lik ise 60 tane mermi attığı tespit edilmiştir. Muharebeler esnasında tabyanın bir topunun kundak ve döşemesi ağır hasar almış, 3 yaralı ve 8 asker şehit olmuştur. Şehit olan askerlerimiz tabyanın yanına defnedilmiştir.
2014 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından başlatılan restorasyon çalışmaları 2018 yılında sona ermiştir. Bir yaşam alanı haline getirilen tabyanın 10 boneti restore edilerek müze haline getirilmiştir. Yapılan restorasyon çalışması ile Çanakkale Savaşı’nın önemi, ziyaretçilere sergilenirken, 105 dönümlük arazi içerisinde oturma ve dinlenme alanları, amfi tiyatro, sergi alanı, çocuk parkı, tören alanı, mescit ve kafeterya alanları oluşturulmuştur. Anadolu Hamidiye Tabyası, 107 yıllık kültürel mirasına bağlı kalarak bugün bir yaşam alanı haline gelmiştir.
Atakan Alkış
Foto: arşiv