Geçtiğimiz günlerde Erdoğan'ın Bakü'deki Zafer Geçit Töreni'nde okuduğu şiir İran'la diplomatik krize neden oldu. Türkiye'nin Tahran'daki büyükelçisi, protesto notası için İran Dışişleri Bakanlığına çağrıldı.
İran ve bölge haberleri konusunda alanında uzman olan İran doğumlu, Gazeteci-Çevirmen Taha Kermani süreci ve gelişmeleri İşte Çanakkale Gazetesi’ne değerlendirerek, “İran Türkiye’den vazgeçemez” dedi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Azerbaycan’da Bakü’de okuduğu Aras şiiri ve bu şiirin altında yatan tartışmaların nedeni nedir?
Öncelikle merhaba diyorum size ve takipçilere şiir Bahtiyar Vahapade’nin şiiridir, hem Azerbaycan Cumhuriyeti’nde, hem İran Azerbaycan'ında tanınır bilinir, Tebrizli şair Şehriyar ile edebi yakınlıkları arkadaşlıkları olur Tebriz’de bilinir bir şair, önce Şu Aras Nehri’ne değineyim, Aras Nehri bildiğiniz gibi Türkiye'den kaynaklanıyor ve hazar denizine dökülüyor. 1828 dönemi Rus imparatorluğu ve İran Kaçkar şahlığı arasında Aras nehri Ruslar ve İranlılar arasında bir sınır olarak kabul edilir. Türkmen Çay Anlaşmasına göre de Aras Nehri Azerbaycan tarihi coğrafyasını ikiye böler, şimdi zaman zaman güney Azerbaycan tabiri ’de buradan geliyor. Dolayısıyla Aras nehrinin güneyi İran bölümünde kalanına güney Azerbaycan deniliyor bugün ki Azerbaycan cumhuriyete kuzey Azerbaycan olarak ifade ediliyor.
Güney Azerbaycan olarak tabir edilen yani İran topraklarında olan kısım etimolojik ve sosyo-kültürel olarak da Kuzey Azerbaycan ve Türk devleti ile ilişkili olan bir yer İran bu refleksle doğru bir şey mi yaptı?
Sayın Cumhurbaşkanı orda Aras’ı ayırdılar. Dediği Azerbaycan halkının hasret şiiridir. Edebiyatta bu hasret makamı çok geniş ve kapsamalı bir şeydir. Azerbaycan’da hasret ile ilgili yüzlerce şiiri rastlayabiliriz. Aras Nehri de bir halkı, siyasi bir karar ile halkı ikiye böldü. Şiir halk arasında çok bilindik bir şeydir. Yani Araz şiirini, biz Cumhurbaşkanı'nın okuması ile tanımış olmadık, ama belki Anadolu halkı yeni duydu ki isabet oldu. Şimdi İran'da ne kadar Türk yaşıyor. İran’da etnik yapıya göre bir nüfus sayımı yoktur. Ama dönemin İran Dışişleri bakanı Ali Ekber Salih'in bir Türkiye ziyaretinde bu soruya şöyle cevap vermişti. İran'da nüfusun yaklaşık yüzde 30’u Türkçe konuşuyor bu da demek oluyor ki nüfusun 85 milyon olduğu ülkede 25-30 milyon Türk yaşar. Bunların büyük ekseriyeti Azerbaycan Türkü, Şimdi bunlar haliyle eşitlik olmayınca, kendi haklarını talep edince, İran tarafından baskıya maruz kalınca böyle bir ayrılıkçı hareket endişesi oluyor. İran'da güya Erdoğan'ın bu şiiri okumasıyla ayrılıkçı düşünceye destek olması gibi algılanarak İran meseleye yaklaştı. Kötü bir niyetlİ bir düşünce elbette.
Bu şiirden sonra İran Dışişleri Bakanı Cevad Zarif de Twitter'dan yaptığı Erdoğan'ı eleştiren bir mesaj paylaştı. Zarif paylaşımında, "Kimse Erdoğan'a, Bakü'de yanlışlıkla okuduğu şiirin, Aras Nehri’nin kuzey bölgelerinin İran'ın ana topraklarından zorla ayrılmasıyla ilgili olduğunu söylememiş." Zarif sözlerini "Acaba bu şiirle Azerbaycan'ın egemenliğine zarar verdiğini bilmiyor muydu? Kimse sevgili Azerbaycan'ımız hakkında konuşamaz" dedi ve İran Dış İşleri başka nasıl bir tepki verdi bu tepki bizi nasıl etkiler ilişkilerimizi?
Diplomatik bir mesaj iletildi şiirin yanlış olduğu söylendi. İran basınında inanılmaz bir Türkiye karşıtlığı öfke patlaması görüldü. Ben böyle bir şeyi hiç hatırlamıyorum İran'da en sağdan en sonuna kadar gazetelerin ana manşeti Türkiye Erdoğan karşıtlığıydı. Avrupa’da bir şehirde kasabada böyle bir gazete manşet olsaydı, Türkiye ayaklanırdı ama İran konu olunca, Türkiye ilgisiz kaldı. Türkiye'nin Tahran elçisi, dış işlerine çağrıldı ve o twitt e tepki verdiler. Ama Öncelikle İran Türkiye ilişkilerine baktığımızda Türkiye İran’dan enerji ithal eder İran Türkiye’nin muhtaç olduğu karşılaştırılamaz bir gerçektir. İran, Türkiye daha muhtaçtır. Türkiye’yi kaybetmek İran için pek hayırlı olmaz ama elbette İran'da her zaman bölgede aktif bir güç olmuştur. Dolayısıyla zaman zaman İran'la Türkiye ortak hareket etmiştir gelecekte de etme ihtimali vardır, dolayısıyla Türkiye İran ilişkileri kendi açılarından önemlidir ama Türkiye İran’ı kaybederse Rusya’yı kaybeder gibi aşırı söylemleri kabul etmiyorum bu gerçekçi değildir.
İbrahim Akın Kazancı
