Toplumun büyük kısmını etkileyen olaylar başta olmak üzere, etkilenen bireylerin en temel bedensel ya da ruhsal gereksinimlerinin tespit edilmesini ve problemlerin giderilmesini amaçlar. Afetlerde psikolojik destek ailevi, sosyal ve toplumsal ilişkilerin inşası, geliştirilmesi ve devamlılığı için önemlidir. Afetzedelerin gündelik hayatlarına dönmesi, ilerleyen yaşamlarında karşılaşabilecekleri yeni olumsuz durumlar ile başa çıkma stratejileri geliştirebilmeleri için psikolojik ilk yardımın rolü oldukça büyüktür.
Psikolojik ilk yardım, yalnızca afetten ya da olumsuz durumlardan etkilenen bireyler için değil yardım çalışanları için de elzemdir. Çocuklar, bebekler ve yaşlılar başta olmak üzere travmatik ya da acil bir durumla karşı karşıya olan tüm bireyler, aileler, destek ekipleri ve arama, kurtarma, müdahale birimleri psikolojik destekten faydalanmalıdır. Psikolojik destek sağlayıcıları çocuklara destek sağlarken, müdahale ederken onların gelişim düzeylerine, yaşlarına, ilgi alanlarına ve algı düzeylerine göre hareket etmek durumundadır. Afetin bütün aşamalarında afetzedelerin ve destek ekiplerinin fiziksel ve psikolojik sağlığının disiplinli bir şekilde koordinasyonunun sağlanması psikolojik ilk yardımın kapsamındadır.
Psikolojik İlk Yardım Nedir?
Psikolojik ilk yardım (PFA), Ulusal Çocuk Travmatik Stres Ağı ve Ulusal Travma Sonrası Stres Bozukluğu (PTSD) Merkezi’nin ve afet gibi durumlarda müdahale eden birimlerin, sosyal toplum kuruluşlarının katkılarıyla geliştirilmiştir. Etkilenen bölgede acil ihtiyaçların değerlendirilmesi ile başlayan psikososyal müdahale sürecinde afetzedelerin duygu ve düşüncelerini ifade edebilmeleri yoluyla rahatlamalarını ve olayın travmatik boyutunu atlatmalarını sağlamak için yürütülen temel psikolojik destek süreçleri psikolojik ilk yardım olarak özetlenebilir. Psikolojik ilk yardım insanın bedensel ve zihinsel olarak dayanıklılığı üzerinde yoğunlaşır.
Akut Stres Bozuklukları Önlenebilir
Doğal afetler, pandemiler, kaza gibi travmalar ya da halk sağlığını ilgilendiren geniş kapsamlı olumsuz sonuçlar doğuran durumlarda yaşanan kriz sonrası stres ve kaygı semptomlarını azaltmak psikolojik ilk yardım sağlayıcılarının esas amacıdır. Doğru bir şekilde planlanan ve yürütülen psikolojik müdahaleler sağlıklı iyileşme sürecini kolaylaştırır ve akut stres bozukluklarını önleyebilir. Ruhsal yaralanmalar fiziksel yaralanmalar kadar gürültülü ve görünür olmayabilir ancak sonuçları oldukça yıkıcı ve kalıcı olabilir. Özellikle deprem gibi yıkıcılığı çok yüksek doğal afetler, bölgede yaşayan her insan için farklı alanda ve düzeyde etkiler bırakır. Etkilenen bireylerin gösterdiği tepkiler değişkendir. Yaşanan olay sırasında, sonrasında ya da olaydan uzun zaman sonra tetikleyici bazı faktörler aracılığıyla farklı şekillerde etkiler görülebilir. Yaygın görülen strese bağlı bir takım reaksiyonlar şöyle özetlenebilir.
Bilinç bulanıklığı
Çaresizlik hissi
Uyku problemleri
Anksiyete (kaygı) ve gerginlik
Kızgınlık
Yas hali
Suçluluk duygusu
Şok
Çevreye ve kendine güvensizlik
Fiziksel ilk yardımda bedensel hastalıklar ve yaralanmalar tedavi edilirken psikolojik ilk yardım kapsamında yüksek şiddette strese maruz kalan bireylerde aşırı ve kontrolsüz duygusal tepkilerin önlenmesi ve acının hafifletilmesi yer alır. Psikolojik ilk yardım ile, etkilenen bireylere güven duygusu, sakinlik ve rahatlık, güvenli bağlanma, dirayetli ve umutlu olma gibi yeterlilikler kazandırılmaya çalışılır.
İkincil Travmalar Azaltılabilir
Bireylerde güçlü yönleri ortaya çıkarmaya odaklanır ve bu şekilde stres ile baş etme becerisi sağlanarak afetzedelerin hayata adaptasyonu sağlanır. Psikolojik ilk yardım, herkes tarafından uygulanabilen bir müdahale şeklidir. Stres seviyesini azaltmak ve sahada kontrolü kaybetmemek için grup şeklinde ya da bireysel olarak psikolojik ilk yardım ilkeleri hayata geçirilebilir. Bu sayede hem bireysel hem toplumsal bir iyileşme ve kalıcı düzen hali hedeflenir. Psikolojik ilk yardım uygulaması için ileri bir eğitim ya da uzmanlık şartı aranmaz. Bu müdahalenin içeriği bireylerin sahip olduğu insani becerileri kapsar. Bununla birlikte Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından yayınlanmış ve tüm dünya genelinde doğal afetler, kazalar ve saldırılarda uygulanabilen Saha Çalışanları için Psikolojik İlk Yardım Kılavuzu bulunur. Psikolojik ilk yardım, geleneksel psikiyatrik müdahalelerden ve terapilerden farklıdır. Travmatik ve ve acil durumlarda uygulamaya konur ve insanların stres tepkilerini kontrol etmeye yönelik bir stratejidir. Enkaz bölgelerinde, barınaklarda, kriz merkezlerinde, sığınma evlerinde, okullarda, hastanelerde, çadır kentlerde ya da kamusal alanlarda olmak üzere travmaya maruz kalmış bireylerin olduğu her yerde psikolojik ilk yardım desteği sağlamak mümkündür.
Psikolojik İlk Yardım Basamakları
Psikolojik ilk yardımın temel eylemleri aşağıdaki gibi özetlenebilir.
İletişim kurmak ve temas: Hayatta kalanların belirlenmesini, uygun kanallarla şefkatli bir yaklaşım ile iletişim sağlanmasını kapsar.
Güven ortamı sağlanması ve rahatlık: Güvenli ve rahat bir ortamın tesisi hem etkilenen bireyler hem de psikososyal destek ekipleri için önemlidir.
Güncel ihtiyaçların belirlenmesi ve kaynakların değerlendirilmesi: Afet sonrası ilk saatlerde gerçekleştirilen önemli bir müdahaledir.
Psikolojik ilk yardım: Psikolojik ilk yardım, bireysel veya gruplar arası görüşmeler şeklinde, broşürler, toplantılar ya da sosyal medya aracılığıyla da sağlanabilir.
Sevk ve yönlendirmelerin sağlanması: Gereksinimlere ve kaynaklara göre, uzman desteği sağlamak üzere uygun sevk hayati önem taşır.
Bilgi ve bağlantı merkezlerinin oluşturulması: Kolay erişim sağlanabilen ve basit anlatıma sahip bilgi içerikleri afet ve stres yönetiminde önemlidir.
Toplumsal destek sağlanması: Bireyler, travma sonrası olay ile ilgili yürütülen çalışmalara ne kadar erken dahil olursa ve ne kadar aktif olurlarsa olayın izlerini silmek ve toplumsal dayanışmayı güçlendirmek o kadar kolay olacaktır. Bu kapsamda ortak toplumsal ihtiyaçların karşılanması için bireyler ve aileler harekete geçirilir.
Sosyal projeler ve eğitimler: Afetler sonrası yaygın olarak kullanılan müdahaleler arasında yer alırlar. Projeler sayesinde hayatta kalan bireylerin güncel sorunları doğru değerlendirilebilir ve kontrolü yeniden ele almak kolaylaşır. Afetlerden etkilenen bireylerin yanında psikologlar, sosyal hizmet uzmanları, sivil toplum örgütü üyeleri ve öğretmenler gibi psikososyal müdahale ekiplerinde görev alabilen kişilerin de eğitimi büyük önem taşır.
Psikolojik İlk Yardım Nasıl Yapılır?
Psikolojik ilk yardım müdahalelerinde, bireyin beklentileri, algısı ve ihtiyaçları mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır. Gerekli durumlarda yazılı ya da görsel iletişim de sağlanabilmelidir. Psikolojik desteğe ihtiyacı olan bireye yeterli desteği sağlayamayacağını düşünen, şüpheleri olan ya da zor vaka ile karşı karşıya olan bireyler daha yoğun ve profesyonel yardım için destek isteyebilmeli ve danışabilmelidir. Psikolojik ilk yardımda başlıca hedef yaşanan olayı takiben ilk günler ya da haftalar içinde erken ve etkin destek sağlamaktır. Müdahalelerde önemli ve dikkate alınması gereken bir takım temel önlemler vardır. İlk olarak afetzedeler mağdur olarak değil, hayata tutunmayı başarmış güçlü bireyler olarak kabul edilmeli ve bu şekilde yaklaşım sergilenmelidir.
Psikolojik desteklerin tamamında kültürel, dini ve politik yapılar gözetilmeli, toplumsal bağlar korunmalı ve güçlendirilmelidir. Afetzedelerde karşılaşılan fiziksel ve psikolojik tepkiler normal karşılanmalı ve sürecin olağan bir parçası olarak kabul edilmelidir. Beslenme, barınma ve tuvalet gibi en temel ihtiyaçlar her zaman öncelikli ve esastır. Birincil ihtiyaçlar giderilmeden psikososyal desteğin etkin sonuç vermeyeceği unutulmamalıdır. Psikolojik ilk yardım sağlayıcıları gizlilik ve mahremiyete maksimum özen göstermelidir. Travma ve yoğun strese bağlı güven duygusu sarsılmış ve korkmuş afetzedeler için güven endişesi ortadan kaldırılmalıdır. Afetten hemen sonra yani akut dönemde elde edilen psikososyal veriler bilimsel araştırmalar için kullanılmaz ve kayıt altına alınmaz. Müdahalelerde basit ve açık bilgi akışı ile ekip çalışması, birlikte süreç yönetimi değerlidir.
Kaynak:Medicalpark
