Göçük altında kalmaya bağlı ezilen kas hücreleri, kana karışarak çeşitli organ hasarlarına zemin hazırlayabilir. Crush sendromu, akut böbrek yetmezliği başta olmak üzere, potasyum ve fosforun ani artışına bağlı olarak kalp ritim bozukluklarına ve kan dolaşımınının azalması sonucu gelişebilen şok gibi ciddi durumlara sebep olabilir.
Crush (Ezilme) Sendromu
Crush sendromu, genel olarak vücudun bir enkazın, bir basınç veya kütlenin altında kalmasından sonra ortaya çıkan bir durumdur. Kişiler, enkaz altından çıkarıldıktan sonra rabdomiyoliz denilen sistemik bir sorunla karşı karşıya kalabilir. Bu durumda kas hücrelerinde biriken potasyum, fosfor, laktik asit gibi maddeler; kana karışır ve doku hasarları oluşabilir. Çoğunlukla depremle ilişkilendiren bu sorun, trafik kazaları veya künt travmalar sonucu da gelişebilir.
Crush Sendromu Belirtileri Nelerdir?
Crush sendromu belirtileri, uzuvların enkaz altında birkaç saat boyunca basıya maruz kalmasıyla ortaya çıkabilir. Genel olarak crush sendromu belirti ve bulguları ise şunları içerebilir:
Kas şişmesi ve vücutta morarma, Kas ağrısı, Kas sertliği, Kaslarda kuvvet kaybı, Halsizlik, Kol ve bacaklarda şiddetli, geçmeyen ağrı, Etkilenen uzuvda elektriklenme ve karıncalanmaya benzer bir durum, Etkilenen uzvu hareket ettirememe, Tansiyon düşmesi, Solunum güçlüğü, İdrarın azalması ve kahverengi olması, Kan kreatinin ve üre değerlerinde artış, Şok (vücutta dolaşan kanın azalmasına bağlı olarak yaşanılan bilinç kaybı ve baygınlık)
Crush Sendromu Tanısı
Afetzedeler, göçük altından kurtarıldıktan sonra ağrı ve hareket kısıtlığı dışında genellikle sağlık durumlarının iyi olduğunu söyleyebilir. Ancak enkaz altında kalmaya bağlı olarak görülen komplikasyonlar, bir süre sonra ortaya çıkabilir. Kişi enkaz alanındayken acil tıbbi yardım yapan sağlık görevlileri, crush sendromu şüphesi durumunda portatif EKG cihazlarları ile değerlendirme yaparak, potasyum yüksekliğine bağlı bulgular tespit edebilir.
Crush sendromunu işaret eden belirtilerden sık görülenler arasında, tansiyon düşmesi ve solunum sıkıntısı bulunur. Bu bulgulara bağlı olarak yapılacak tıbbi değerlendirmelerden bazıları ise şöyledir:
Klinik değerlendirme, Kan ve idrar tahlilleri, Kasların durumunun görüntülenmesi (MR, BT, veya diğer ultrason görüntülemeleri), Üriner sistem (böbrek, mesana, idrar yolu) görüntülenmesi
Depremde Crush (Ezilme) Sendromu Tedavisi Nasıl Yapılır?
Crush sendromunun tedavisi, öncelikli olarak vücudu, maruz kaldığı ağırlıktan kurtarmayı içerir. Bu durumu tedavi etmenin ilk yolu, kan dolaşımındaki sıvı miktarının artırılmasıdır. Bu sebeple, göçük altındaki kişiye ulaşıldıktan sonra mümkün olduğunca en erken sürede damar yoluyla sıvı tedavisine başlanır. Crush sendromundan sonra oluşabilecek sepsis riskine karşı da erken safhada antibiyotik tedavisine başlanabilir. Depremde crush (ezilme) sendromu tedavisi genel hatlarıyla aşağıdaki gibidir:
Depremzede ve sağlık görevlisinin güvenliğinin sağlanması, Hızlı bir şekilde damar yolu açılması, İzotonik NaCl serum tedavisine başlanması, Hastanın gözlerinin ışığa karşı korunması, Amputasyon (etkilenen uzvun kesilmesi), Acil diyaliz tedavisi, Fasyotomi (şişmiş kas lifine kesi atılması), İdrar çıkışı kontrolü için hastaya foley sonda takılması, İdrar çıkışının artırılması için günde 8-10 litre sıvı verilmesi, İdrar söktürücü ilaç tedavisi
Crush (Ezilme) Sendromu Tedavisi
Crush (ezilme) sendromu tedavisi, kişiler enkaz altındayken başlayan, sağlık kuruluşlarında devam eden ve ileriki dönemler için de takip gerektiren yöntemleri kapsar. Crush (ezilme) sendromu tedavisi belirli aşamalarda yürütülür. Bu aşamalar ise şöyledir:
Crush Sendromunun Birinci Aşama Tedavisi
Crush sendromunun birinci basamak tedavisi, canlı olarak ulaşılan hastaya hemen sıvı tedavisine başlanması işlemini kapsar. Bu tedavi, ilk 1 saatte 1 litre olacak şekilde izotonik serum tedavisidir. Kurtarma çalışması 1 saati aşacaksa sıvı tedavisine ara vermeksizin her yeni saatte 500 ml seruma devam edilir. Ancak, uzun süren kurtarma çalışmalarında serum dozu; hastanın yaşına, kilosuna, enkazın ağırlığına, hava sıcaklığına veya ilk muayene bulgularına göre değişebilir.
Crush Sendromunun İkinci Aşama Tedavisi
Crush sendromu ikinci basamak tedavisi, yaşamsal fonksiyonları stabil hale getirilmiş hastaların idame tedavisini kapsar. Ezilme sendromu, farklı organlarda komplikasyonlara sebep olabileceğinden birçok tıbbi branşta takip ve tedavi gerektirebilir. Ancak bu durumun en çok etki ettiği organ böbrek olduğu için böbrek yetmezliği durumlarında diyaliz uygulamaları yapılır. İkinci basamak tedavilerde ayrıca; hastalarda oluşabilecek komplikasyonlara karşı hastanın kan değerleri ve kandaki kalsiyum oranları da yakından takip edilir.
Crush Sendromu İlk Yardım Tedavisi
Enkazda kalan birine ulaşan kişilerin, vakit kaybetmeden acil yardım çağrısında bulunması gerekir. Profesyonel ekipler gelene kadar uygulanması gereken hususlardan bazıları ise şunlardır:
Güvenlik sağlanmadan enkaza girmekten kaçınmak
Enkazdaki kişiye ulaştıktan sonra çıkarmak için acele etmemek
Crush sendromunu tetiklememek için enkaz üstünde gezmemek
Enkaz altındaki kişiye su dahil herhangi bir yiyecek-içecek vermemek
Crush (Ezilme) Sendromunun Böbreklere Etkisi
Crush sendromunun en çok etkilediği organların başında böbrekler gelebilir. Kas hücrelerinin ölmesiyle kana yüksek miktarda myoglobin (kas dokusunda bulunan bir protein) karışır. İdrardaki asit miktarının artması, miyoglobinin böbreklerde jel haline dönüşmesine neden olur. Jel şekline dönüşen myoglobin, böbreğin çok ince kanallarını tıkayarak süzme işlevini bozar. Tüm bunlar, böbrek işlevlerini olumsuz etkiler ve böbrek yetmezliği meydana gelebilir.
Crush Sendromu Kalıcı Mıdır?
Yapılan araştırmalar, deprem nedeniyle görülen ölüm oranlarının büyük bölümünün maalesef crush sendromu olduğunu ortaya koymuştur. Enkaz altında uzun süre baskı altında kalan kas dokularında, kan ve sıvı birikmesi olur. Bu sebeple de vücutta dolaşan kan akışı yavaşlar. Kişi, enkazdan çıkarıldığı andan itibaren dokularda biriken maddeler kana karışır. Böylece vücut, yaşamsal fonksiyonlarını yerine getiremez ve başta ciddi doku hasarlanmaları olmak üzere, ani ölümler ya da kalıcı hasarlar ortaya çıkabilir.
Crush Sendromunun Komplikasyonları Nelerdir?
Crush sendromu, kişinin göçük altından kurtarılmasından kısa bir süre sonra çeşitli komplikasyonlara sebep olabilir. Bu komplikasyonlardan bazıları ise şunlardır:
Kalp yetmezliği, Kardiyak aritmiler (Kalp ritim bozuklukları), Yaralanmayla orantılı olmayan çok şiddetli ağrılar, Akut böbrek yetmezliği, Hipovolemik şok (Vücudun ciddi oranda kan ve sıvı kaybetmesine bağlı olarak görülen yaşamı tehdit eden bir durum)
Akut solunum yetmezliği, Hipokalsemi (Kandaki kalsiyum oranının normalden düşük olması)
Hiperpotasemi (Kandaki potasyum seviyelerinin çok fazla yükselmesi), Hipotansiyon
Deprem Sonrası Crush (Ezilme) Sendromu Her Zaman Olur Mu?
Deprem nedeniyle enkaz altında kalmış kişilerde her zaman ezilme durumu olmayabilir. Yapılan araştırmalar, ezilme durumunun depremzedelerin yalnızca bir kısmında meydana geldiğini göstermiştir. Ezilme olsa bile bu durum, crush sendromuna dönmeyebilir. Bu sebeple sağlık uzmanları, göçük altında kalan kişilerde crush sendromu olup olmadığı değerlendirdikten sonra uygun tedaviye başlar.
Crush Sendromu Deprem Dışında Hangi Durumlarda Gelişir?
Crush sendromu genel olarak, bir kütle veya ağırlığın baskısı altında kalmaya bağlı olarak oluşan bir durumdur. Özellikle deprem gibi bir doğal afetten göçük altında kaldıktan sonra daha sık görülebilir. Ancak crush sendromu, depremin dışında da meydana gelebilir. Crush sendromunun görüldüğü durumlardan bazıları ise aşağıdaki gibidir:
Maden göçükleri, Çığ düşmesi, İş kazaları, Trafik kazaları, Toprak kaymaları,
Savaş ve şiddet eylemleri, Alkol kullanımı, Şiddetli enfeksiyonlar, Aşırı egzersiz
Baromiyapati (kasın uzun süre basıya maruz kalması)
Çocuklarda Crush (Ezilme) Sendromu
Doğal afetlerde akut yaralanan kişilerin %43’ünü çocuklar oluştur. Bu sebeple çocuklarda da deprem sonucu ezilme sendromu görülebilir. Çocuklarda crush sendromu, yetişkinlerde olduğu gibi göçük altında kaldıktan sonra oluşabilen doku hasarlanması durumudur. Tedavi yöntemleri ise yine yetişkinlerde olduğu gibi benzer şekilde ilerler.
Çocuklarda öncelikli tedavi, göçük altındayken başlayan sıvı tedavileridir. Serum olarak verilen sıvıların doz ayarlaması, hastanın vücut kitle indeksine göre hesaplanır. Çocuklarda ezilme sendromu olsa bile böbrek yetmezliği çok sık görülmese de yaralanmaya bağlı olan enfeksiyonlar, daha sık gelişebilir. Bu nedenlerle çocuklara uygulanan tedavi, sağlık görevlilerince belirlenen en uygun yönteme göre yapılır.
Kaynak: Medicalpark
