Karaciğerin çeşitli nedenlerden dolayı bu işlevlerini yerine getiremeyecek hale gelmesi bazı sağlık sorunlarına ve bunun sonucunda hastalıklara yol açabilir. Bunlardan biri de karaciğer yetmezliğidir. Karaciğer yetmezliği karaciğerin geri dönüşsüz hasar alması olarak tanımlanır.
KARACİĞER YETMEZLİĞİ NEDİR?
Karaciğer yetmezliği, karaciğer işlevlerini yerine getiremeyecek kadar hasar gördüğü zaman ortaya çıkar. Hepatitler, diyabet, toksinler gibi karaciğere hasar veren hastalıklar tedavi edilmediğinde uzun dönemde karaciğer yetmezliğine sebep olabilir. Çoğunlukla karaciğer kanseri veya sirozda, karaciğerin fonksiyonunda meydana gelen bozulmalar veya değişimlerden kaynaklanır ve hastanede yatmayı gerektiren durumları içerebilir. Karaciğer yetmezliği görülen hastaların büyük bir çoğunluğunda ileri evrelerde çoklu organ yetmezliği de görülür. Bununla birlikte karaciğer naklinin bunu önlediği ve hastanın durumuna göre uzun veya kısa dönemli olarak refah seviyesini artırdığı görülür. Karaciğer yetmezliğinde vakit kaybetmeden hızlı bir şekilde hareket ederek gerekli planlamaları yapmak son derece önemlidir. Karaciğer yetmezliğininin aniden gelişen akut karaciğer yetmezliği ve uzun sürede gelişen kronik karaciğer yetmezliği olarak 2 tipi bulunur. Akut karaciğer yetmezliği daha yavaş gelişen kronik karaciğer yetmezliğine göre daha nadir görülür.
KARACİĞER YETMEZLİĞİ BELİRTİLERİ
Karaciğer yetmezliği belirtileri, karaciğerin işlevselliğinin bir kısmını veya tamamını kaybetmesiyle görülür. Belirtiler hastalığın seviyesine ve kronik veya akut karaciğer yetmezliği olmasına göre değişiklik gösterebilir. Genel belirtiler şu şekildedir: halsizlik, bulantı, kusma, deride kaşıntı, zayıflık, karın ağrısı, beyin işlev bozuklukları, sarılık, dışkıda kan, koyu renk idrar, asit birikimi, uykusuzluk, gözlerde veya ciltte sararma, algı ve ifadede yavaşlama, coşku veya depresyon. Bunların yanı sıra karaciğer yetmezliğinin bilinmeyen nedenleri de bulunur.
KARACİĞER YETMEZLİĞİ NEDEN OLUR?
Karaciğer yetmezliğinin bilinen birçok nedeni vardır. Hepatit A,B,C,E gibi viral hepatitler, wilson hastalığı, gebeliğin akut yağlı karaciğeri, galaktozemi, tirozinemi gibi metabolik hastalıklar, toksik-ilaç kaynaklı nedenler, sepsis, çoklu organ yetmezlikleri,yaban mantarı, alkolik ve alkolik olmayan karaciğer yağlanmaları olarak bilinir. Karaciğer yetmezliği idiopatik (nedeni bilinmeyen) olarak da görülebilir. Karaciğer yetmezliği her insanın başına gelebilecek bir hastalıktır. Hastalıktan korunmak için alınan bazı önlemler ile hastalığa yakalanma riski azaltılabilir. Türkiye’de karaciğer yetmezliğine neden olma riski taşıyan viral hepatitlerden hepatit A ve B aşıları ilköğretim ve ortaöğretim dönemlerinde uygulanması zorunlu aşılardır. 2020 tarihinde yapılan düzenleme ile bu aşılar artık aile hekimliği birimlerinde uygulanmaya başlanmıştır. Hepatitler kan ve salgılar aracılığıyla da bulaş yapabilir. Bu nedenle kişisel bakım ürünleri kimseyle paylaşılmamalı, başkalarının kan ve vücut sıvılarıyla temastan kaçınılmalı ve korunmasız cinsel ilişkiye girilmemelidir. Toksik ilaç kaynaklı karaciğer yetmezliğinden kaçınabilmek için özellikle asetaminofen içeren ilaçları kullanırken ilacın prospektüsünde önerilen dozlar kesinlikle dikkate alınmalıdır. Halihazırda karaciğer hastalığı bulunan kişilerin, herhangi bir miktarda asetaminofen almanın güvenli olup olmadığını sağlık uzmanına danışması gerekir. Uzun süreli alkol kullanımının da karaciğer yetmezliğine sebep olabileceği biliniyor. Alkol kullanan bireylerin güvenli alkol miktarlarını aşmaması gerekir. Alkol kullanımında güvenli miktar günlük kadınlar için 1 kadeh erkekler için 2 kadeh kadardır. Bağımlılık yapıcı maddelerden uzak durulmalıdır. Alkolik olmayan karaciğer yağlanmasının en önemli nedenlerinden biri de paketli gıda ürünlerinin çoğunluğunda bulunan mısır şurubudur. Paketli gıdaların tüketimini minimuma düşürülmesi veya içeriğinde mısır şurubu olmayanların tercih edilmesi gerekir. Yaban mantarının zehirli olan türü ile güvenli olan türünü ayırt etmek zor olduğundan dolayı yaban mantarından uzak durulmalıdır. Obezite birçok hastalığın tetikleyicisi olduğu gibi alkolsüz karaciğer yağlanmasına, ilerleyen dönemlerinde de karaciğer yetmezliğine sebep olabilir. Bu nedenle sağlıklı bir beslenme ve ağırlığa sahip olmak önemlidir.
AKUT KARACİĞER YETMEZLİĞİ
Akut Karaciğer yetmezliği karaciğer fonksiyonlarının hızlı ve ani bir şekilde bozulması sonucunda görülür. Ani olarak görülmesinden dolayı genellikle bu hastalığa sahip kişilerde daha önce bilinen bir karaciğer hastalığı bulunmaz. Akut karaciğer yetmezliği nadiren görülen bir hastalıktır. Günümüzde karaciğer naklinde meydana gelen ilerlemeler ve yoğun bakım olanaklarının gelişmesiyle bu oran oldukça düşüş göstermiştir. Akut karaciğer yetmezliğinin en sık görülen nedenleri arasında doza bağımlı olarak bazı ilaçlar, wilson hastalığı, reye sendromu ve hepatit gibi viral nedenler sayılabilir. Akut karaciğer yetmezliğinin tedavi sürecinde oldukça hızlı kararlar alınarak ilerlemek gerekir. Nedenine bağlı olarak akut karaciğer yetmezliği tedaviyle tersine çevrilebilir. Ancak günümüzde hastalığın en kesin ve tek tedavi yöntemi karaciğer nakli olarak bilinir.
KARACİĞER YETMEZLİĞİ TEDAVİSİ
Karaciğer yetmezliği için kanıtlanmış bir tedavi yoktur. Tedavi genel olarak karaciğer hasarına yol açan nedenin bulunması ile belirlenir. Örnek olarak viral hepatit tedavisinde antiviral ilaçlar kullanılır. Bazı karaciğer hastalıkları tersine çevrilebilir ve iyileşme görülebilir. Bu hastalıklarda ilaç tedavisi ve yaşam tarzı değişikliği uygulanır. Daha ağır durumlarda ise karaciğer geri dönüşsüz bir şekilde hasar alır. Bu durumda en uygun tedavi karaciğer naklidir. Nakilden önce detaylı bir araştırma yapılır. Bu araştırmada kişinin soy geçmişine, karaciğer hasarının ciddiyetine, nakil işlemine uygun olmayan bir durumu olup olmadığına bakılır. Günümüzde karaciğer yetmezliğinde en çok görülen ölüm nedenlerinden biri enfeksiyondur. Düzgün bakımın uygulanmadığı durumlar hastanın nakil sonrası sürecini tehlikeye atar. Bu nedenle transplantasyon öncesi ve sonrasında destek tedavi uygulanması gerekir. Destek tedavi; ilaç tedavisi, sıvı dengesinin sağlanması, kandaki pıhtılaşmayı önlemek, hastaya uygun beslenme tedavisini uygulamak gibi tedavileri kapsar.
KARACİĞER NAKLİ
Karaciğer nakli siroz, biliyer atrezi ve karaciğer yetmezliği gibi son dönem karaciğer hastalıklarını tedavi etmek için uygulanır. Günümüzde en basit, hayat kurtaran ve ekonomik olan yöntemdir. Kronik karaciğer yetmezliğine bağlı önemli komplikasyonların görüldüğü hastalara önerilen tedavi seçeneğidir. Akut karaciğer yetmezliği tedavisinde tercih edilse de daha çok kronik karaciğer yetmezliği tedavisinde kullanılır. Karaciğer için nakil 2 kaynaktan sağlanabilir. Bunların ilki beyin ölümü gerçekleşmiş ve kendisi veya ailesinin rızası ile organları bağışlanmış kişiden alınıp hasta kişiye nakil edilmesi ile gerçekleşir. Buna kadavradan karaciğer nakli denir. Diğer seçenek ise karaciğer yetmezliği yaşayan hastanın canlı ve kan grubu uyumlu olan kişilerin karaciğerinin bir kısmının hastaya nakil edilmesi ile gerçekleşir. Buna canlı vericili karaciğer nakli denir. Karaciğer naklinden sonra, donör karaciğerin reddedilmesini önlemek için ilaç tedavisine başlanır. Hem ameliyatın kendisi hem de sonrasında kullanılması zorunlu olan ilaçlar bazı önemli komplikasyonların gelişmesine neden olabilir.
Karaciğer naklinin kime yapılacağı hastaların aciliyet ve uygunluk durumlarına göre karar verilir. Günümüzde canlı vericiden organ nakli her organ için uygulanamamaktadır. Organ bağışçısı olmanız durumunda birçok hayat kurtarmanız mümkün. Organ bağışçısı olmak isteyen kişilerin bu işlemlerini aile hekimliklerinden veya özel ya da devlet fark etmeksizin hastanelerde bulunan organ bağışı koordinatörlerine başvurarak yürütmeleri gerekir. Karaciğer vücutta birçok yaşamsal görevi bulunan önemli organlardan bir tanesidir. Karaciğerde meydana gelen olası hastalıklar kişinin yaşam kalitesini oldukça düşürebilir. Farklı sağlık problemlerine de yol açabilir. Bunu önlemek için düzenli olarak karaciğer kontrollerinizi yaptırmayı unutmayınız. (Kaynak: www.medicalpark.com.tr)
