“Aşağı Menderes vadisi 15.50 km. uzunluğunda, ortalama 4 km. genişliğinde zengin bir ovadır. Şimdiki zamanda ovanın tam ortasından akan Menderes, tarihi boyunca yatak değiştirmiştir. Kazdağı’ndan çıktıktan sonra gittikçe genişleyen vadisi yukarı, orta ve aşağı olmak üzere üç parçaya bölünür. Orta ve aşağı Menderes vadilerini 8 km. uzunluğunda, 500 m. genişliğinde bir boğaz ayırır. Adına Araplar boğazı denir; yer yer küçük derelerle yarılmıştır; Pınarbaşı köyünün güneyinde bu derelerin biri içinde vaktiyle, boğaza adım veren Araplar köyü vardı. Bu köy kesinlikle bilmediğimiz bir tarihte dağılmış, bugüne sadece mezarlığı kalmıştır. Bu bölgenin bütün köy mezarlıklarında olduğu gibi, burada da mezar taşı olarak eski çağa ait hayli mimarlık parçaları kullanılmıştır. Çoğu yazısız olan Türk mezar taşları arasında, yivli sütun gövdeleri, dişli saçaklık parçaları yerde yatmaktadır. Araplar boğazının kuzey çıkışı başında ve boğazın orta kesimlerinde, boğazın içine doğru çıkıntı yapan birer tepe üzerine kurulmuş, adları bilinmeyen üç şehir vardır (bk. harita 1, 6, 7)- İkisi Ballık ile Asarlık – karşılıklı boğazın kuzey başını tutarlar. Boğazın orta kesimlerinde ve doğu yakasındaki üçüncü şehir, bugüne kadar varlığı bilinmeyen ve yayınlara geçmemiş olan Kırdağ üzerindeki Çevrim tepedir. Araplar Boğazı, Karamenderes Vadisi veya Skamender adıyla bilinen tali kuş göç yollarından biri olması sebebiyle önem taşıyan Araplar Boğazı’da 2003-2016 yılları arasında yapılan tüm çalışmalardan elde edilen veriler değerlendirilmiş; 5 amfibi, 24 sürüngen ve 147 kuş türü tespit edilmiştir.”
Şenay Azman
