Bir kişinin düşünce, algı ve davranışlarının hızlı bir şekilde etkilendiği ve hızlı bir şekilde ortaya çıkan bir akıl sağlığı sorunudur. Deliryum, genellikle bir tıbbi durumun veya ilaçların etkisiyle meydana gelebilir. Bu duruma sahip kişilerin, gerçeklikle bağlantısı bozulabilir, zaman ve mekan kavramı kaybolabilir ve mantıksız veya uygun olmayan söz davranışlar sergilenebilir.
Deliryum Nedir?
Deliryum, zihinsel bir bozukluğu ifade eden terimdir. Deliryum, çeşitli nedenlerden kaynaklanan bir dizi semptomla karakterizedir ve genellikle hızlı başlangıçlı, geçici bir durumdur. Deliryum, kafa travması, yüksek ateş, enfeksiyonlar, ilaç zehirlenmesi, ilaç yan etkileri, elektrolit dengesizlikleri, ciddi bir tıbbi durumun sonucu veya alkol-uyuşturucu madde yoksunluğu gibi çeşitli faktörlerden kaynaklanabilir.
Deliryum Belirtileri Nelerdir?
Deliryum, zihinsel karışıklık, dikkat eksikliği, hafıza kaybı, odaklanma güçlüğü, zihinsel ve duygusal dalgalanmalar, uyku bozuklukları, halüsinasyonlar ve ajitasyon gibi belirtilerle karakterizedir. Genel olarak deliryum belirtileri şu şekilde sıralanabilir:
- Zihinsel karışıklık: Kişi, düşüncelerini düzenleyememe, konuşmada tutarsızlık-anlamsızlık, kafa karışıklığı veya mantıksızlık yaşayabilir. Zihinsel süreçlerde bozulma, hafıza kaybı, okuma-yazmada zorluk olabilir.
- Dikkat eksikliği: Odaklanma güçlüğü, dikkati dağılma, kolayca unutma ve çevredeki olaylara yönelik ilgisizlik belirtileri görülebilir.
- Hafıza bozuklukları: Kısa süreli hafıza kaybı, yakın geçmişi unutma ve kim olduğunu hatırlayamama gibi hafıza bozuklukları yaşanabilir.
- Algısal değişiklikler: Halüsinasyonlar (gerçek olmayan duyusal deneyimler) veya yanılsamalar (gerçek nesnelerin yanlış yorumlanması) ortaya çıkabilir. Görsel, işitsel veya dokunsal algılama bozuklukları görülebilir.
- Duygusal değişiklikler: Huzursuzluk, anksiyete, korku, ajitasyon sık görülen belirtilerdir. Duygusal dalgalanmalar ve kontrolsüz ağlama veya gülmeler ortaya çıkabilir.
- Uyku bozuklukları: Uykusuzluk, uyku düzeninde bozulma, gündüzleri aşırı uyku hali veya uykuya dalmada güçlük yaşanabilir.
- Zaman ve mekan kavramında bozukluklar: Kişi zamanı veya mekanı doğru bir şekilde tanımlayamayabilir. Geçmiş veya gelecek olaylar arasında karışıklık olabilir.
- Fizyolojik bozukluklar: Hızlı kalp çarpıntısı, tansiyon yüksekliği, aşırı terleme ve vücut ısısının anormal derecede artması gibi fizyolojik değişimler yaşanabilir.
Deliryum Neden Olur?
Deliryum, beyin işlevini etkileyen çeşitli faktörlerin etkileşimi sonucunda ortaya çıkabilen bir durumdur. Deliryum nedenlerinden bazıları aşağıdaki gibidir:
- Bazı tansiyon ilaçları, sakinleştiriciler ve uyku ilaçları
- Kronik bir hastalığın kötüleşen semptomları
- Damar tıkanıklığı
- Oksijen seviyelerinin azlığı
- Dehidrasyon (vücudun su kaybı)
- Uyku eksikliği veya bozuklukları
- Kan şekeri düşüklüğü
- Ani gelişen hastalıklar
- Uzun süredir alkol kullanan kişilerin alkol yoksunluğu
- Cerrahi girişimler ve anestezi komplikasyonları
Deliryum Türleri Nelerdir?
Deliryum, farklı özelliklere sahip çeşitli türleri olan bir durumdur. İşte yaygın olarak tanımlanan deliryum türlerinin bazıları:
HİPOAKTİF DELİRYUM
Hipoaktif deliryumda, kişinin aktivite seviyesi belirgin şekilde azalır ve hareketsizlik, uyuklama veya hatta hareketsizlik nedeniyle tamamen uykulu bir durum görülebilir. Bu durumdaki kişi, içe kapanabilir, anormal derecede uyku halinde olabilir ve yoğun dikkat eksikliği görülebilir.
HİPERAKTİF DELİRYUM
Hiperaktif deliryum, ajitasyon, huzursuzluk, paranoya ve saldırganlık gibi belirtilerle karakterizedir. Kişi sürekli hareket eder, uyumak ya da yatmak istemez veya etrafındaki nesnelerle uğraşır. Bu tür deliryumda, hızlı ve yüksek sesli konuşma şekli sık görülür.
KARIŞIK DELİRYUM
Karışık deliryum, hem hiperaktif hem de hipoaktif belirtilerin bir kombinasyonunu içerir. Bu durumdaki kişi, bazen huzursuzluk, ajitasyon, paranoya gibi hiperaktif belirtiler sergilerken bazen de hareketsizlik, uyuklama, durgunluk gibi hipoaktif belirtiler gösterebilir.
Deliryum Nasıl Teşhis Edilir?
Deliryumun teşhisi genellikle belirti ve semptomların gözleminden sonra tıbbi bir değerlendirmeyle yapılır. Deliryum hastalığı teşhis yöntemlerinden bazıları şunlardır:
- Tıbbi geçmiş alınması
- Mental durum değerlendirmesi
- Fizik ve nörolojik olarak muayene edilmesi
- Kan ve idrar testleri
- MRI veya CT taramaları gibi bazı görüntüleme işlemleri
Deliryum Tedavisi Nasıl Olur?
Deliryum tedavisi, altta yatan nedenlerin belirlenmesi ve tedavi semptomların kontrol altına alınması ve hastanın güvenliği ve konforunun sağlanması üzerine odaklanır. Bu durumda uygulanan bazı tedavi yöntemleri şöyledir:
İLAÇ TEDAVİSİ
Deliryumun yönetiminde bazı durumlarda ilaçlar kullanılabilir. Bu ilaçlar, semptomları hafifletmeye, ajitasyonu kontrol altına almaya ve bilişsel bozuklukları azaltmaya yardımcı olabilir. Hangi ilaçların kullanılacağı ve dozlar genellikle hastanın durumuna ve altta yatan nedenlere bağlı olarak belirlenir.
DESTEKLEYİCİ BAKIM
Deliryumlu hastaların güvenliği sağlanmalı ve riskler minimize edilmelidir. Hastanın düşmeleri önlemek, yeterli beslenme ve sıvı alımını sağlamak, uygun uyku düzenini desteklemek ve enfeksiyonları önlemek için uygun önlemler alınmalıdır. Ayrıca, hastanın aile üyeleri veya bakıcıları ile işbirliği yaparak destekleyici bakım sağlanmalıdır.
ÇEVRESEL DEĞİŞİKLİKLER
Deliryumun şiddetini azaltmak için hastanın çevresinde bazı değişiklikler yapılabilir. Bunlar; gürültüyü azaltmak, gün ışığı aydınlatmasını sağlamak, sakin bir ortam yaratmak ve hasta ile iletişimde tutarlılık, anlayışlılık sağlamak gibi faktörleri içerebilir.
TIBBİ SORUNLARIN ÖNLENMESİ
Deliryumu tetikleyebilecek enfeksiyonlar, elektrolit dengesizlikleri, ilaç yan etkileri, metabolik bozukluklar veya diğer tıbbi durumlar olabilir. Tedavi, bu temel nedenlerin önlenmesi ve tedavi edilmesini içerir.
Deliryum Risk Faktörleri Nelerdir?
Deliryum, genel olarak ileri yaştaki bireylerde daha sık görülse de, genç insanlarda da ortaya çıkabilir. Bu duruma birden fazla risk faktörünün bir araya gelmiş olması sebep olabilir. Deliryum risk faktörlerinden bazıları şunlardır:
- Yaş: Yaş ilerledikçe, deliryum riski artabilir. Özellikle 70 yaş üstü kişilerde ve erkek cinsiyette deliryum daha sık görülür. Yaşlılıkla birlikte vücuttaki fizyolojik değişiklikler, altta yatan sağlık sorunları ve ilaç kullanımı, hastanede yatış oranın fazla olması deliryum riskini artırabilir.
- Altta Yatan Sağlık Sorunları: Kronik sağlık sorunları, özellikle nörolojik, kardiyovasküler, metabolik ve akciğer hastalıkları gibi durumlar, deliryum riskini artırabilir.
- Cerrahi Girişimler: Büyük cerrahi operasyonlar veya anestezi komplikasyonları, deliryum riskini artırabilir. Özellikle yaşlılarda ve ciddi hastalığı olan kişilerde bu risk daha yüksek olabilir.
- Hastanede Kalma: Hastanede yatış, özellikle yoğun bakım ünitelerinde kalma, deliryum riskini artırabilir. Hastane ortamında uyku bozuklukları, yüksek düzeyde ilaç kullanımı, hareketsizlik ve çevresel değişiklikler deliryum riskini etkileyebilir.
- Hareketsizlik: Uzun süreli hareketsizlik veya immobilite durumu, özellikle hastanede yatan veya uzun süreli bakıma ihtiyaç duyan kişilerde deliryum riskini artırabilir.
- Dehidrasyon: Ciddi sıvı kaybı veya elektrolit dengesizliğinde deliryum riski oluşabilir.
- Alkol veya Uyuşturucu Madde Kullanımı: Aşırı alkol tüketimi veya uyuşturucu madde kullanımı, deliryum riskini artıran önemli etkenlerdir.
- Duyu Bozuklukları: İşitme veya görme duyularındaki bozukluklar deliryum riskini tetikleyebilir.
- Psikiyatrik Durumlar: Deliryum, depresyon veya bilişsel bozukluğu olan kişilerde daha sık görülebilir.
- Daha Önceki Deliryum Geçmişi: Daha önce deliryum yaşamış olan kişiler, tekrarlayan deliryum riski altındadır.
Deliryumu önleyebilmenin en etkili yolu, bu durumu tetikleyecek risk faktörlerini tanımak ve buna uygun tedbirler almayı içerir. Uygulanacak bazı adımlar deliryum riskinin ve semptomlarının azalmasına yardımcı olabilir. O adımlardan bazıları şunlardır:
- Uyku düzeninin sağlanması
- Yaşanılan ortamda aydınlık ışık kullanılması
- Kişinin stressiz, sakin ve dengede kalması için teşvik edilmesi
- Ağrı ya da diğer fiziksel rahatsızlıkların tedavi edilmesi
- Yeterli su ve sıvı alımına özen gösterilmesi
Kaynak: Medicalpark
