Bu bezler genellikle cilt yüzeyine ya da sindirim sistemi gibi iç yapılara salgı yapar. Salgı yaptığı yer dış ortamla bağlantılı olduğu için bu bezlere dış salgı bezleri denir.
Endokrin bezlerden farkı, salgılarını doğrudan kana verilmemesi, belirli bir kanal (duct) aracılığıyla hedef bölgeye iletilmesidir. Dengeli beslenme, yeterli su tüketimi, düzenli hijyen, stres yönetimi ve gerekli durumlarda dermatolojik ya da gastroenterolojik destek almak ekzokrin bez sağlığını korumada etkilidir.
Ekzokrin Bez Ne İşe Yarar?
Ekzokrin bezler, vücutta salgılarını dışarıya, genellikle vücut boşluklarına veya yüzeylere ileten bezlerdir. Bu salgılar sindirim, terleme, yağ dengesi gibi pek çok yaşamsal faaliyetin yürütülmesinde rol oynar.
Ter bezleri, yağ bezleri, tükürük bezleri, süt bezleri ve pankreasın ekzokrin kısmı ekzokrin bezlerine örnektir. Ekzokrin bezler hormon değil enzim, mukus, sebum, ter veya süt gibi maddeler salgılar.
Örneğin, ter bezleri, vücut ısısını düzenlemeye yardımcı olmak için ter salgılar. Sindirim sistemi içinde ise pankreas ve tükürük bezleri, sindirimi kolaylaştıran enzimler ve sıvılar üretir. Ekzokrin bezler, bu salgılar sayesinde vücudun iç dengesini korur ve dış ortamla olan etkileşimini düzenler.
Ekzokrin Bezlerin Görevleri Nelerdir?
Ekzokrin bezlerin vücutta birçok önemli görevi vardır. Ekzokrin sistem işlevleri şöyle sıralanabilir:
Terleme ile vücut sıcaklığının düzenlenmesi,
Tükürük salgısıyla sindirimin başlatılması,
Mide ve pankreastan salgılanan sıvılarla sindirim sisteminin çalışması,
Yağ bezleri sayesinde cildin korunması ve nemli kalması,
Süt bezleri sayesinde bebek beslenmesinin sağlanması.
Ekzokrin ve Endokrin Arasındaki Fark Nedir?
Ekzokrin ve endokrin farkı, bezlerin salgı yapma biçimlerinden kaynaklanır. Ekzokrin bezler, salgılarını bir kanal aracılığıyla vücut yüzeyine veya iç boşluklara iletir. Endokrin bezler hormonlarını doğrudan kana salgılar. Bu fark, salgının etki alanını belirler. Ekzokrin bezler genellikle bölgesel etki gösterirken, endokrin bezlerin salgıladığı hormonlar kan yoluyla tüm vücutta etkili olabilir. Bu nedenle sindirim enzimleri üreten pankreasın ekzokrin kısmı ile insülin üreten endokrin kısmı aynı organda farklı işlevleri yerine getirir.
Ekzokrin Bez Türleri
Ekzokrin bezler bulundukları yere ve görevlerine göre sınıflandırılır. Bu sınıflandırma şöyle sıralanabilir:
Ter Bezleri (Sudoriferöz Bezler): Ter bezleri, deride bulunan ve vücuttan su ile birlikte tuz, üre gibi atıkları atan bezlerdir. İki ana türü bulunur. Bunlardan ilki ekrin bezler; vücut ısısını düzenlemek için ter üretirler. Vücudun her yerinde bulunur. İkincisi ise apokrin bezlerdir. Bunlar; koltuk altı, kasık gibi bölgelerde bulunur. Genellikle ergenlikle birlikte aktif hale gelirler ve kokuya neden olan proteinli teri üretirler.
Yağ Bezleri (Sebase Bezler): Bu bezler saç ve cilt yüzeyine sebum adı verilen yağlı bir madde salgılar. Sebum, cildi nemli tutar ve dış etkenlere karşı korur. Genellikle kıl köklerinin etrafında bulunur.
Tükürük Bezleri: Ağız içinde yer alan bu bezler, tükürük salgılayarak hem sindirimin başlatılmasına hem de ağız içi temizliğin sağlanmasına yardımcı olur. Tükürük ayrıca antibakteriyel özellikler taşır.
Pankreasın Ekzokrin Kısmı: Pankreas endokrin ve ekzokrin özellik gösterir. Ekzokrin kısmı, amilaz, lipaz, tripsin gibi sindirim enzimleri salgılar. Bu enzimler pankreas kanalından onikiparmak bağırsağına gönderilir.
Mide Bezleri: Mide zarında yer alan bazı hücreler, hidroklorik asit (HCl) ve pepsinojen gibi sindirimle ilgili sıvıları üretir. Bu salgılar, mide sıvısını oluşturur. Proteinlerin sindiriminde görev alır.
Süt Bezleri (Meme Bezleri): Kadınlarda doğumdan sonra aktif hale gelen süt bezleri, anne sütünü üretir. Süt bezleri, anne sütünü meme kanallarıyla dış ortama (bebeğin emmesi için) salgıladığından ekzokrin bez olarak sınıflandırılır. Bu salgı, meme kanalları yoluyla dış ortama yani bebeğin emmesine uygun hale gelir.
Kulak Kiri Bezleri (Seruminöz Bezler): Dış kulak yolunda bulunan bu bezler, kulak kiri (serumen) salgılar. Bu salgı, kulağı tozdan ve mikroorganizmalardan korur.
Ekzokrin Bezlerin İşlevleri ve Salgılama Mekanizmaları
Ekzokrin bezlerin fiziksel ve kimyasal süreçleri desteklemek için salgı üretir. Bu salgılar, sindirim, ısı düzenleme, cilt sağlığını koruma gibi birçok temel vücut fonksiyonunun sorunsuz bir şekilde işlemesine katkı sağlar. Ekzokrin sistem işlevleri, vücudun temel yaşamsal süreçlerinin sürdürülmesinde hayati rol oynar.
Salgılama mekanizmaları üçe ayrılır:
Merokrin Salgılama: Hücre zarı bütünlüğü bozulmadan salgı kesecikleri dışarı atılır.
Apokrin Salgılama: Salgı, hücrenin üst kısmının kopmasıyla açığa çıkar. Süt bezleri (meme bezleri) ve koltuk altı ter bezleri bu şekilde çalışır.
Holokrin Salgılama: Tüm hücre parçalanarak salgıya dönüşür.
Ekzokrin Bez Hastalıkları ve Bozuklukları
Ekzokrin bezlerin işlev bozuklukları ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Salgı sistemi hastalıkları, vücudun bezleri tarafından üretilen salgıların miktarında ya da yapısında meydana gelen bozukluklar sonucu ortaya çıkar. Bu hastalıklar, hem ekzokrin hem de endokrin bezleri etkileyebilir. Ekzokrin bezi hastalıkları şöyle sıralanır:
Kistik Fibroz: Genetik bir hastalık olup, mukus ve ter bezlerini etkiler. Akciğerlerde ve pankreasta kalın mukus birikimi görülür.
Sjögren Sendromu: Otoimmün bir bozukluk sonucu tükürük ve gözyaşı bezleri tahrip olur. Ağız kuruluğu ve gözlerde yanma belirtileri gözlenir.
Akne Vulgaris: Sebase bezlerin aşırı yağ üretimi ve tıkanmasıyla oluşur.
Pankreatit: Pankreas enzimlerinin bez içinde aktifleşmesi sonucu iltihaplanma meydana gelir.
Ekzokrin bezlerinin işlevini yerine getirip getirmediği biyopsi, görüntüleme (MRI, ultrason) ve salgı analizleri kullanılarak anlaşılır. Ardından sorun bulunursa enzim replasman tedavisi (pankreatik yetmezlikte), immünsupresif ilaçlar (Sjögren sendromu) ve cerrahi müdahaleler uygulanır.
Ekzokrin Bezleri Düzgün Çalışmadığında Ne Olur?
Ekzokrin bezler düzgün çalışmadığında çeşitli sağlık sorunları ortaya çıkabilir. Ekzokrin bez hastalıkları; akne, sivilce, ter bezi tıkanıklığı, kistik fibrozis, pankreatit, tükürük bezi iltihabı (sialadenitis) gibi hastalıklar olarak ortaya çıkar.
Ekzokrin bez düzgün çalışmadığında şu sağlık sorunları yaşanabilir:
Ter bezlerinin fazla çalışması (hiperhidrozis): Aşırı terlemeye neden olur.
Yağ bezlerinin tıkanması: Akne ve sivilce oluşumuna zemin hazırlar.
Pankreasın sindirim enzimlerini yeterince salgılamaması: Besinlerin sindirimi bozulur.
Tükürük bezlerinin iltihaplanması: Ağız kuruluğu ve enfeksiyonlara yol açar.
Bu nedenle ekzokrin bezlerin sağlıklı çalışması genel vücut sağlığı için oldukça önemlidir.
Ekzokrin Bez ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular
Ekzokrin bezlerle endokrin bezler arasındaki en önemli fark nedir?
Ekzokrin bezler salgılarını bir kanalla dış ortama ya da vücut boşluklarına iletirken, endokrin bezler hormonlarını doğrudan kana verir. Bu nedenle etki alanları ve görevleri farklıdır.
Ekzokrin bez bozuklukları nelerdir?
Ekzokrin bez bozuklukları arasında sivilce, aşırı terleme, pankreatit, ağız kuruluğu gibi durumlar yer alabilir. Bu bezlerin iltihaplanması veya tıkanması yaygındır.
Pankreas hem endokrin hem ekzokrin olabilir mi?
Pankreas çift işlevli bir organdır. Endokrin kısmı insülin ve glukagon hormonlarını salgılarken ekzokrin kısmı sindirim enzimleri üretir.
Ekzokrin bezler hormon üretir mi?
Hormon üretimi endokrin bezlere özgüdür. Ancak bazı ekzokrin bezler dolaylı olarak hormonal sistemle etkileşimde olabilir.
Yağ bezlerinin işlevi nedir?
Yağ bezleri sebum adı verilen yağlı bir madde üretir. Sebum cildi ve saçları nemli tutar, dış etkenlere karşı korur ve bakteri üremesini önleyici özellik taşır.
Kaynak:Medicalpark
