Tuva Cumhuriyeti Rusya Federasyonu içinde bulunan Güney Sibirya'da özerk bir Türk cumhuriyetidir.
Tuva Cumhuriyeti Rusya Federasyonu içinde bulunan Güney Sibirya'da özerk bir Türk cumhuriyetidir. Tuva cumhuriyeti, adını, Türk Halklarından biri olan Tuvalardan almaktadır. Konuştukları dil Türkiye Türkçesine çok yakındır.
Yüzölçümü 170.500 kilometre kare, nüfusu 313.612 kişidir. Kuzeyinde Rusya Federasyonuna bağlı Krasnoyarks Krayı, kuzeybatısında, Hakas Özerk Cumhuriyeti, batısında Altay Özerk Cumhuriyeti, güneyinde Moğolistan, doğusunda Buryat Özerk Cumhuriyeti bulunmaktadır. Çevresindeki ülkelere göre Türk nüfusunun en yoğun olduğu Güney Sibirya ülkesidir.
Başkent Kızıl şehridir. Başkentin Moskova arası 4668 kilometredir. Yer altı kaynakları, altın, demir, asbest, kömür yönünden zengindir. Büyük kaplıcaları ve özellikle çamur kaplıcaları oldukça fazladır.
Bazı tahıl türleri ve yem bitkileri yetiştiriciliği yapan ülkede, sığır, merinos koyunu ve keçi yetiştiriciliği yaygındır. At yetiştiriciliği de bütün Türk cumhuriyetlerinde olduğu gibi gelişmiştir. Ülke coğrafyasının çoğunluğu ormanlar, dağlar ve bozkırlardan meydana gelir.
Milattan Sonra 6. yüzyılda kurulan günümüz tarihçilerinin Kök Türk Devleti adını verdikleri Türk Kağanlığı Tapar/Taspar ?agan (572-581) hanedanına Çince Tuvaların atası anlamında Tuobo denilmiştir. Tarihsel kaynaklarda "Tuba" adına Çin'in Su hanedanının (581-618) kayıtlarında görülmektedir. Bu kaynaklarına göre Türk kağanının soyundan gelen Tubalar, Kırgız Türklerinin doğusunda ve Baykal Gölünün güney batısında, Uygurların kuzeyinde Yenisey dolaylarında Ötüken taygasında yarı yerleşik olarak yaşamaktadırlar.
Çin tarafından 1883 yılında Tuva Türklerine karşı tam bir soykırım uygulanmış ve soykırımdan kaçan Tuva Türkleri Altay ve Hakasya'daki başka Türk topluluklarına sığınmışlardır. Vatansever Tuva halkı 1911 yılında bağımsızlığını ilan etmiştir. Fakat bu bağımsızlık uzun sürmemiştir. 3 yıl sonra Rusya'nın denetimine dahil edilmiştir. 1912-1918 yılları arası Tuva'ya gelen Rus nüfusu üç kat artmıştır. 18 Temmuz 1918 tarihinde toplanan Bütün Tuva Kurultayı Tuva'nın bağımsızlığını ilan etmiş, 1921'de Cumhuriyet olarak bağımsızlığını tekrar kazanmıştır. 1925 Kasım ayında Moğolistan, Tuva'nın bağımsızlığını tanımış ve diplomatik ilişkiler başlamıştır. Tuva Cumhuriyetinin siyasi hayatında Rus ve Moğol etkisi arasında kaldığı görülmektedir. 1926 yılında Moğolistan ile Tuva arasında Dostluk Antlaşması imzalanmıştır. 1928 Mart ayında Tuva'da Budist Lamaların kongresi yapılmıştır. Bu devirde gazeteler Moğolca çıkmaya başlamış, Moğolistan’a Tuva Türklerinden öğrenciler gönderilmiş ve adlar Moğolca olmuştur. Bu dönemde Buryat Moğollarından Çenkirov ise Rus destekli olarak Tuvalar arasında Marksizm’i yaymak amacıyla Tuva Halk Devrim Partisini kurmuştur.
Ülke II. Dünya Savaşı devam ederken SSCB yarı bağımsız Tuva Türk Devletini işgal etmiştir. Tuva'nın zengin yeraltı ve verimli tarım-orman alanlarını sömürmüştür. Önceleri Muhtar Bölge, daha sonra da Muhtar Cumhuriyet haline gelmiştir. 1991 yılında Sovyetler Birliğinin dağılmasından sonra çözülüm dalgaları Tuva'da da etkisini göstermiş, ancak tam bağımsızlığa hala ulaşılamamıştır. Halen Rusya Federasyonu içinde yer alan 21 özerk cumhuriyetten biri de Tuva Cumhuriyeti'dir.
Tuva Türkleri nüfusları az olmasına rağmen Türk benliklerini iyi korumaktadırlar. Tuvalar Rusya'daki diğer Türk boylarına göre anadilini en çok konuşan nüfustur. Tuva Türkleri, inanış olarak Şamanizm inancına mensupturlar. Budizm de yaygın görünmektedir. Rusya’nın gönderdiği misyoner din adamları vasıtasıyla Hristiyan olan Tuva Türkü sayısı da az değildir. Çok az sayıda Müslüman bulunmaktadır.
