AB tarafından desteklenen PROANİM projesinin eğitim çalışmalarından sonra karayolu ile Kişinev’den dönerken, Moldova Özerk Cumhuriyetinin tek üniversitesi, Rahmetli Süleyman Demirel’in destekleriyle k
AB tarafından desteklenen PROANİM projesinin eğitim çalışmalarından sonra karayolu ile Kişinev’den dönerken, Moldova Özerk Cumhuriyetinin tek üniversitesi, Rahmetli Süleyman Demirel’in destekleriyle kurulan Komrat Devlet Üniversitesi Rektörünü ziyaret ettik. Gagavuzlarla ilgili güzel bilgiler aldık.
Gagavuzya, Moldova'ya bağlı bir özerk devlet olarak tanınıyor. Ülkeye ismini veren Gagavuzlar Oğuz Türklerinden köken alıyorlar. İsimleri de büyük ihtimalle Gök Oğuz kelimelerinden türemiş görünüyor. Tarihçi Paul Wittek'e göre Gagavuz kelimesi Anadolu Selçuklu Hükümdarı II. İzzeddin Keykavus ile bağlantılı.
Halen dünya üzerinde yaklaşık 250 bin Gagavuz, eski Sosyalist Blok ülkelerinde yaşamını sürdürüyor. Büyük kısmı Moldova’nın Bucak bölgesinde yaşıyor. Gagavuz köyleri Odesa ve çevresinde, Romanya, Kazakistan, Özbekistan ve Kabardey ülkelerinde yaygın bulunuyor.
Moldova'da Gagavuzya dışında, Kişinev’de 8.000, Bender’de 1.600 ve Dinyester Nehrinin kuzey yakasında 3.300, Bulgaristan ve Yunanistan’da toplam 20.000 Gagavuz yerleşmiş görünüyor.
Gagavuzlar Ortodoks Hıristiyan olup, Bizans kaynaklarına göre 11. Yüzyılda Tuna Nehrini geçen göçebelerdir.
11. yüzyılda Balkanlara göç eden Gagavuzlar, uzun süre Osmanlı yönetiminde kalmışlardır. 18. ve 19. yüzyıllarda Balkanlarda başlayan ve bağımsız olma hedefini güden hareketler sırasında Bulgarların baskısına dayanamayan Gagavuzlar, 1750-1846 yılları arasında Tuna Nehri üzerinden Rusya’ya göç etmişlerdir. Moldova'da yaşayan ve Türkçe konuşan, Ortodoks Hristiyan Gagavuz halkının bir bölümü 19. yüzyılın başında Türk-Rus savaşı sırasında Moldova’ya gelmişler, uzun süre Rus, Romen ve Sovyet yönetimi altında yaşamlarını sürdürmüşlerdir. Çok sayıda tarihçi, etnograf ve dil uzmanları Gagavuzları Türk Dünyası'nın en orijinal halklarından biri olarak kabul etmektedirler.
Gagavuz aydınlarının faal üyeleri, diğer etnik azınlıklarının gayretlerini de birleştirip 1988 yılında "Gagavuz Halkı Hareketi"ni kurmuşlardır. 1989 Mayıs ayında ilk kongresini yapan "Gagavuz Halkı" adlı hareket, güney Moldova'da başkenti Komrat olmak üzere kurulacak özerk Gagavuz Cumhuriyeti'nin kendi kültürel ve ekonomik işlerini büyük ölçüde kontrol etmekle birlikte, yine Moldova'ya bağlı özerk bir yönetim talebiyle ilk önemli çıkışını yapmış ve bugünkü yönetim düzeni kurulmuştur.
Bölgenin genel toprak varlığı 150.100 hektarı tarım arazisi olmak üzere 181.100 hektardır.
Tipik Akdeniz iklimi hüküm sürmektedir. Aktif sıcaklıkların tutarı 3.300 derecenin üzerindedir. Ortalama yağış miktarı 350–370 mm. arasındadır. Bölge sık sık kuraklıktan olumsuz bir şekilde etkilenmektedir. Bölgenin su stokları genelde yer altı sularından oluşmaktadır.
Gagavuz Bölgesinde ilk, orta ve lise seviyesinde eğitim veren 55 okul bulunmaktadır. Başkent Komrat’da TİKA’nın kurduğu yöredeki en önemli kültür merkezi niteliğinde olan, Atatürk Kütüphanesinde bilimsel çalışma yapmak isteyenler için çok güçlü altyapı bulunmaktadır. Gagavuz bölgesinde okul kütüphanelerinden bağımsız olarak 45 kütüphane bulunmaktadır.
Moldova Cumhuriyeti'nin, bağımsız devlet olarak statüsü değiştirildiği takdirde, Gagavuz halkı kendi kaderini tayin etme hakkına sahiptir. Gagavuzya; siyaset, ekonomi ve kültür konularıyla ilgili sorunlarını bağımsız olarak çözmektedir. Gagauzya, kendi millî simgelerine sahiptir, arması, bayrağı ve marşı vardır.
Tarım sektörü, gıda ve tarıma dayalı sanayinin hammadde ihtiyacını karşılamaktadır. Bölge nüfusunun çalışma çağındaki kesimin büyük bir kısmı bu sektörde istihdam edilmekte olup, Gagavuzya'nın sosyo-ekonomik gelişmesinin temeli de tarıma dayalıdır. Öncelikli tarım alanları, bağcılık, şarapçılık, meyve ve sebzecilik, tütüncülük, mısır ve hububat üretimidir. Gelişmiş bir alt sektör olarak ayçiçeği ve mısır tohumculuğu da önem arz etmektedir.
