Arıcılar için önemli gelir kaynaklarından biri de balmumudur.
Ancak Türkiye’de balmumu temel petek takasından başka çok fazla kullanılmamaktadır. Balmumu pazarı da takasa yönelik olarak işlev görmektedir. Arıcılar eski peteklerini olduğu gibi veya eriterek petekçilere vermekte ve yerine temel petek almaktadırlar. Her yıl tonlarca balmumu güvelenmekte ve zayi olmaktadır.
Balmumu esas olarak yağ asitleri ve doğal alkolden oluşur. Arının karın beşlerinde sentezlenir ve petek yapımında kullanılır. Altın sarısı rengini içindeki polen verir. Bu nedenle şeker şurubuyla yaptırılan veya balsara kaynaklı petekler beyazdır.
Balmumu genellikle güzellik ürünlerinde kullanılır. Sıcaklıktan etkilenmeyen bir özelliği vardır ve kozmetik sektörünün aranan ham maddesidir.
Arılar, kovanı oluşturan petekleri yapmak, onarmak ve geri dönüştürmek için balmumu salgılar. Petek yapımı daha çok kovan içi genç arılar tarafından sentezlenir.
İşçi arılar karınlarında özel bir mum üreten bez geliştirirler. Bu bez, polen şekerini balmumuna dönüştürür. Balmumu üretmek için arıların 5-6 gün boyunca polen tüketmesi gerekir. Bundan sonra, işlenebilir hale getirmek için balmumu çiğnerler ve yeni bir petek örerler.
Balmumu hasadı usta arıcılar tarafından gerçekleştirilir. İlk olarak arıcı, kovanının çerçevesine yapıştırılmış olan mum başlıklarını çıkarmalıdır. Balın hasat edilen çerçeveler, kovan içerisinde veya arılığa yakın bir yerde temizlettirilir. Peteklerin temiz olması, bal ve polen bulaşığının bulunmaması gerekir. Eskimiş petekler eritme kazanlarına atılarak eritilir.
Arıların balmumunu her şeyden önce insanlar için üretmezler. Kendi kovanları içinde bal ve polen depolamak için yaparlar. Bu nedenle arıya balmumu yaptırırken dikkatli olmakta yarar vardır. Petek yapımı sıkı çalışma gerektirir. Kovanın hem bal hem de balmumu hasadı için aşırı kullanılmasının arılara zararlı olduğu kanıtlanmıştır. Esasen, yaşam alanları insanların ihtiyaçlarını karşılamak için aşırı derecede boşaltıldığında, arılar yaşam alanlarını yeniden inşa etmek için fazla çalışırlar. Zaman içerisinde koloni nüfusu daha hızlı azalır.
Balmumunu arıya ürettirme uygulamaları pek yaygın değildir. Nektar ve polenin bol olduğu yıllarda petekleri yenilemek, eski petekleri külçe muma çevirmek daha verimlidir. Aynı zamanda eski peteklerin arılar için de çok sağlıklı olmadığı bütün arıcılar tarafından bilinir. Petekleri iki senede bir yenilemekte yarar vardır.
Genellikle bir kovanın balmumu verimi yarım kilogram kadardır. Bununla birlikte özel üretimde bir kovan 1 kilogramdan daha fazla balmumu üretebilir. Balmumunun ticari değeri düşüktür. Bal arıları 1 kilogram petek üretebilmek için 15 kilogram civarında bal ve polen tüketmektedirler. Arıyı yeni petek yapımı için sadece çoğalma dönemlerinde ve nektar akımının yoğun olduğu dönemlerde çalıştırmakta yarar vardır.
